زمان و جینۆسایدی کەلتووری
فەرەیدوون سامان/ شاعیر و سەرنووسەری گۆڤاری زمان و زار/ هەولێر
جینۆسایدی کەلتووری جۆرێکە لە جینۆسایدی ناسنامەی نەتەوەیەک لە داگیرکردنی هزریی جڤاک و ئاوەزی تاکەکان و گۆڕانکاریی دیمۆگرافی لەسەر خاکی نیشتمانەکەیان، لە هەمووشی سەختتر کە خۆی لە شەڕی تایبەت و ئاسمیلاسیۆنی زمانی نەتەوەیەک دەبینێتەوە، لە هەڕەشەی زمانی نەتەوەی سەردەست و بەزۆر سەپاندن و خوێندنیان لە بوارەکانی پەروەردە و فێرکردندا، هاوکات پەڕاوێزخستنی زمانی نەتەوەی بندەست لەبوارەکانی پەروەردە و فێرکردن و کایەکانی تر زانستی و ڕۆشنبیری و کۆمەڵایەتیدا، تەنانەت لە گشت بوارەکانی ژیانی نەتەوەکە، کە لە ئەنجامدا نەوەیەکی نامۆ و نەشارەزای لە زمانی دایک بەرهەم دەهێنیت.
ئەمڕۆ لە كۆمەڵگای كوردەواریدا ئاژاوەیەكی یەكجار گەورە هەیە لە بواری رووناكبیریی، ئەدەبی، ئابووری، ئەم ئاژاوەیە زۆر بە زەقی لە زمانیشدا دەردەكەوێت
ئەمڕۆ لە كۆمەڵگای كوردەواریدا ئاژاوەیەكی یەكجار گەورە هەیە لە بواری رووناكبیریی، ئەدەبی، ئابووری، ئەم ئاژاوەیە زۆر بە زەقی لە زمانیشدا دەردەكەوێت، رۆژانە وشە و دەستەواژە و زاراوەی نوێی هزری، فەلسەفی، زانستی، تەكنیكی، رووبەڕوومان دەبنەوە، هەر كەسە و بە ئارەزووی خۆی وشەیەك دادەتاشێ و زۆرجاریش وشە هەڵەكە دەڕوات و دەبێتە هەڵەیەكی باو و زاڵ لای زۆربەی خەڵك. لە هەموو وڵاتێكدا دەزگای تایبەت بە ئاساییشی زمان هەن، هیچ دەزگایەک تەنانەت كەسێك بۆی نییە بە هیچ شێوەیەك لەلای خۆیەوە، بە زمانی خێڵ و ناوچەکەی بنووسێت و بئاخڤێت، یان بە ئارەزووی خۆی بێت بڕیار بدات و وشە دابتاشێ، ئەم دیاردەیە نەک هەر زمان ناشیرین دەكات، و زەوقی خەڵك تێكدەدا، بەڵکو زمان تێكدەدات. هەروەها لە مەسەلەی ڕێنووسیشدا، لە مەسەلەی رستەبەندیدا و لە زۆر بواری دیكەی زمانەوانیدا، بە ڕاستی گرفتێك دروست بووە بۆ زمانەكەمان لەبەرئەوەی بەداخەوە دەڵێم زمانی كوردی، زمانێكی بێ خاوەنە و تاكو ئێستا هەوڵی جیددی بۆ ستانداردکردنی نەدراوە، چونکە لەو سەردەمەدا کورد قەوارەی نەتەوەیی سەربەخۆی نەبووە، بۆیە زمانی نەتەوە سەردەستەکان وەک عەرەب و تورک و فارس تەنانەت ئەرمەنەکانیش کاریگەری راستەوخۆیان لەسەر زمانی کوردیدا نەخشاندووە، هەڵبەتە لە هەر بەشێکی کوردستان وشە و زاراوەگەلی زمانی فەرمی ئەو نەتەوەیە خزاوەتە ناو زمان و زارە کوردییەکان، ڕاستییەكەی جارانیش و ئێستاش، هیچ كولتوور و نەتەوەیەك نەبووە لەناو قەڵایەكی داخراودا بێ و دووربێ لە كاریگەری و كارتێكردنی كەلتوور و زمانی خەڵكیتر، لەبەرئەوە زمانەكان كار لە یەكتر دەكەن، ئەو زمانەی زۆرتر بەرهەمی ئەدەبی و زانستی پێ نووسراوە زیاتر دەرفەتی گەشەكردنی بووە، زمانەكان بە شێوەیەكی سروشتی و ئاسایی لە ڕێگای ئەو زانین و زانیاری و بەرهەمە ئەدەبییانەی كە هێناویانەتە بەرهەم، كاریگەری خۆیان لەسەر یەكتری دادەنێن، لەبەرئەوە شتێكی زۆر سروشتییە كە ئێمە لە زمانانی ترەوە وشە بخوازین، پێشتریش خواستوومانە، ئێمە دەبێ باوەڕمان بە زمانی خۆمان بێت، باوەڕمان بە خۆمان هەبێت، وشەیەك كە لەگەڵ زمانەكەمان و سیستمی دەنگی دەگونجێت و مانای خۆی دەگەیەنێ و لە كوردیدا نیمانە دەبێ بە جورئەتەوە وەریبگرن.
ئەو زمانەی زۆرتر بەرهەمی ئەدەبی و زانستی پێ نووسراوە زیاتر دەرفەتی گەشەكردنی بووە
دیارە هەر زمانێکیش پێکهاتی تایبەت بە خۆی هەیە، پێکهاتێک کە لە مێژووی ئەو زمانەوە سەرچاوە دەگرێت، ئەمە سەرەڕای ئەوەی کە خاڵی هاوبەشی زمانەکان شتێکە حاشای لێناکرێت، ڕاستە کە زمان ڕەهەندی جۆراوجۆری هەیە، کە هێشتا لە پشکنین و دەرکەوتن دایە، بەڵام زمان بەر لە هەر شتێک مێژوویەکە، مێژووی زمانیش پێکهاتە و هەموو ئەو گۆڕانکارییانەیە کە بەسەریدا هاتووە و لە داهاتووشدا دێت، هیچ وڵات و نەتەوەیەكیش نییە، سیاسەتێكی زمانی نەبێت، بەو مانایە سەرجەم تێڕوانینی كۆمەڵگا و دەوڵەت و دامەزراوە مەدەنییەكانی و رووناكبیرانی و خەڵكەكەی لە یەك ستراتیژی و یەك سیاسەتدا چڕدەكرێتەوە، سەبارەت بە زمان هیچ نەتەوەیەك نییە جگە لە کورد كە سیاسەتێكی زمانی و نەتەوەیی ڕوونی نەبێت و لەهەمان كاتیشدا دەزگای جۆراجۆری دانەمەزراند بێت بۆ گەشەپێدانی زمان و پاراستنی، مخابن ئەو دامەزراوانەش کە بە ناوی ئەکادیمی و کەلتوورین، جگە لە ڕێکخراوێکی حیزبی دوور و نزیک هیچ پەیوەندییەکیان بە کایەکانی مەعریفە و زانست و خەمخۆری زمانی کوردییەوە نییە، تەنانەت ئەوانەی لەسەر ئەو بنەمایەش وەک سەرۆک و بەرپرس دەستنیشان دەکرێن و دادەمەزرێن لەسەر بنەمای پەژراندنی ئایدۆلۆژی و حیزببیە، نەک زانست و ئەزموون و شارەزایی.
بۆیە بە داڕشتنی سیاسەتێكی نەتەوەیی زمانی و پێكهێنانی دەزگای تایبەت بۆ پاراستن و گەشەپێدانی زمانەكەمان یەكێكە لەو رێگاچارەسەرانەیە بۆ هەوڵدان لەسەر پاراستنی ناسنامەی نەتەوەیی بوونمان و زمانی یەکگرتووی کوردی لە ئێستا و داهاتووماندا.
