لە گەرمیانەوە: ئەنفال
تاریق كارێزی/ نووسەر / کەرکووک
بەوەی عەلی ڕەزا گەرمیانی (1980) خەڵكی شاری خورماتووە، پتر لە هەر هونەرمەندێكی دیكە و قووڵتر لە ئەوانی دی، هەست بە سوێی زامەكانی ئەنفال دەكات. خورماتوو ناوەندی دەڤەری گەرمیان و چەقی شاڵاوی ئەنفالە، بۆیە شەبەقی زامەكە لەوێدا چەشنی زەریایە، وێنای ئازار و مەینەتیی تەواوی نەتەوەیەك دەكات، كە قورس باجی ژێردەستەیی و ستەمی داگیركەری داوە. كاتێك لە 1988دا شووم ڕەشەبای شاڵاوی ئەنفال هەڵی كرد، ئەم هونەرمەندە مێردمنداڵ بوو، یادەوەریی منداڵیش زۆر ورد و چڕ، چەشنی نەخشی سەر بەرد، بویەر و ڕووداو تۆمار دەكات، لاپەڕەكانی تۆماری یادگەی منداڵیش هێندە مەحكەم لە نێو مێشك و خانەی یادەوەریی مرۆڤدا جێگیر دەبن، كە ئیدی تا ڕۆژی ماڵ ئاوایی كردن لە ژیان، كاڵ نابنەوە.
عەلی ڕەزا زۆر نزیك لە ئاگردان و مەنجەنیقی ئەنفالدا ژیاوە، بۆیە پەردەی هزر و خەیاڵدانی ئەو، تەژین لە وێنە چیرۆكی ئەنفال. بە دڵنیاییەوە بەشێكی زۆر لە خزم و كەسی خۆی بەر شووم ڕەشەبای ئەنفال كەوتوون، دواتر جەستەی پیرۆزیان بە مەرگەساتی بێ وێنەی زیندە بەچاڵ، لە نێو گەلە گۆڕدا ئۆقرەیەكی نائارام و هەمیشەییان گرتووە. زەبر و گورزی ڕژێمی دیكتاتۆری خوێنڕێژی خوێنمژ، لە تاریكە شەودا دەوەشێندرێت، كسپەی بای شەماڵیش لەو ئان و ساتەدا ناوێری بە لایدا بچێت، ئاخر بۆ كەس نییە و كەسیش ناوێرێ خۆی لە سامناكیی تاریكییەك بدات، كە ژەهری مەرگ دەوری تەنیوە، تاریكییەكەی سەردەمی سەدامی دیكتاتۆر بیری بێ بن بوو، جێ ئومێدی هیچ سۆراغێكی تێدا نەبوو.
ئەگەر باوەڕ نافەموون، كوانێ سەر و سۆراغی چارەكە ملیۆنێك كوردی بەركەوتەی زنجیرەیەك شاڵاوی ئەنفال؟ كێ هەیە و كێ دەتوانێت چیرۆكی ئەوانمان بۆ بگێڕێتەوە؟ داگیركەر تاریكی و شوومە، ڕوو لە هەر شوێنێك بكات، دەیكاتە وێرانە، داگیركەر دژە ژیانە و قڕان دەخاتە نێو زیندەوەرانەوە، بۆیە بە هەر شوێنێكدا بڕوات، سمكۆڵی ئەسپی بە هەر شوێنێك بگات، گوڵشەنی باخی ئیرەم لەو شوێنەدا دەكاتە بیابان. عەلی ڕەزا قووڵ لە زامی ئەنفال گەیشتووە، بۆیە تابلۆكانی ڕەنگی بیابان دەنوێنن، ڕەنگێكی زەردباوی مەیلەو تاریك، ئەوەیە ڕەنگی بیابانی عەرەبستان كە بۆ سەدان هەزار كورد بوو بە گۆڕستانی ناچارانەی غەریبی. ئەوەی بەشێكی زۆر كەم و ڕاگوزەر لە حەكایەتەكانی ئەنفال دەگێڕێتەوە، جل و بەرگ و پێڵاو، هەندێك خشڵ و كەرەستەی جوانكاری، بڕێ جاریش مەمەی منداڵان و خەناوكەی كچانە.
ئەمانە پاشماوە بەڵگەنامەی نەتەوەیەكی ئەنفال كراون، عەلیی هونەرمەند هەر ئەو پاشماوەی ئەنفالە گرد و كۆ دەكاتەوە، دەیكات بە كەرەستەی نیگار، نیگار كردنێك كە بۆنی ژان و تامی ستەمی لێ دێت. ئاخر هەر ئەم شتانە، كە بێ زمانن، نایەنە گۆ، تەنیا ئەوان گەواهیی شاڵاوێكی بەربڵاوی كوشتن و جینۆسایدن، كە لە سەرزەمینێكی فراوانی (70) هەزار كیلۆمەتری كوردستاندا بەرپا كرا، تێیدا دەیان شار و پێنج هەزار گوند خاپوور كران، كانی و كارێز كوێر كرانەوە، گەورە و بچووك، گەنج و پیریش ڕاپێچی مەرگ كران. ئا ئەمەیە بەشێكی بچووك لە سەربردە و شانامەی ئەنفال. جۆشدان و وەبیر هێنانەوەی گەورە تراژیدیای ئەنفال لە ڕێی هونەری نیگارەوە، خزمەت بە دۆزی نەتەوەیەك دەكات كە تا ئێستا لە مافی ئازادی و سەربەخۆیی بەهرەمەند نەبووە. عەلی ڕەزا بە ناونیشانی (بیرەوەرییەكانی لم) لە 2019دا پیشانگایەكی لەبارەی شاڵاوی ئەنفال لە حەوشەی پەرلەمانی كوردستاندا كردەوە، وەك بەشێك لە تێزی دكتۆراكەی كە پێشكەش بە زانكۆی (NCAD)ی ئێرلەندای كرد. لە پاڵ ئەوەشدا، ئەنفال شابابەتی هونەری ئەوە.
