کارل کاوتسکی
د. نەجمەدین کەریم/ مامۆستای زانکۆ/ ستۆکلهۆلم
کارل کاوتسکی ھزرمەند ، سیاسەتمەدار و ئابووریناسێکی دیاری ئەڵمانی بوو ، کە لە ساڵی ١٨٥٤ لە شاری پڕاگ ھاتۆتە دونیاوە و لە ساڵی ١٩٣٨ یش لە شاری ئەمستردام کۆچی دواییکردووە . ناوبراو سۆسیال دیمۆکراتێکی چاڵاکی ئەڵمانی بوو ، یەکێکیش بوو لە ھزرمەندانی ڕێکخراوی نێونەتەوەیی دووەم . لە ساڵی ١٨٨٣ دامەزرێنەری ڕۆژنامەی سەردەمی نوێ بوو ، کە ویستوویەتی ببێتە ئۆرگانی ھەموو سۆسیال دیمۆکراتەکانی ئەڵمانی . لایەنگری ھزری مارکسیزم و سۆسیالیزم بووە ، بەڵام پاشان لەگەڵ کەسایەتی دیاری ئەو سەردەمە -بێرنشتاین ، بەرەو ڕێگاو ئاڕاستەیەکی تری سۆسیالیزم ھەنگاو ھەڵدەگرن ، بە تایبەتی لە کاتی ھەڵگیرساندنی جەنگی یەکەمی جیھانی دا . لە ساڵی ١٨٨١ یشدا بۆیەکەمجار چاوی بە مارکس و ئەنگڵس دەکەوێت . شاکارەکانی زۆرن ، وەک ⁄ ڕێبازی ئابووری کارل مارکس ، ئامادەباشی بۆ سۆسیالیزمی ھاوچەرخ ، پرسی کشتوکاڵ و بنەمای مەسیحایەتی .کارل کاوتسکی ڕۆڵێکی گرنگی لە بڵاوکردنەوەی ھزری مارکسیزم و پاشان لە دیدێکی نوێی فەلسەفی و سیاسییەوە لە شت و چەمکەکان دەڕوانێت
کارل کاوتسکی لە دەستپێکی کاری ھزری و سیاسی خۆیدا ڕۆڵێکی گرنگی لە بڵاوکردنەوەی ھزری مارکسیزم دا ھەبووە ، لێ پاشان لە دیدێکی نوێی فەلسەفی و سیاسییەوە لە شت و چەمکەکان دەڕوانێت . لە پەرتووکی “ڕێگای دەسەڵات دا ” (١٩٠٩) ، لە بنەما تیۆرییەکانی مارکسیزم ھەڵدەگەڕێتەوە و ڕەخنەی لێ دەگرێت ، چەمکی دیکتاتۆریەتی پڕۆلیتاری و شۆڕش ڕەتدەکاتەوە ، لە بری ئەوان دا ، ھەردوو چەمکی دیمۆکراسی لیبڕالی و چاکسازی پێڕەو دەکات ، بەم شێوەیە پاش جەنگی یەکەمی جیھانی بزاڤی کۆمۆنیستی دەبێتە دوو لەتەوە ، کۆمۆنیستی و سۆسیال دیمۆکرات ، کارل کاوتسکی و بێرنشتاین دەبن بە دوو ھزرمەندی گەورەی ڕەوتە نوێکە . لێنین لە پەرتووکی “دیکتاتۆریەتی پڕۆلیتاری دا ” زۆر بە تووندی لە دژی ئەوان دەوەستێتەوەو بە بەرەی ڕیفۆرمیستەکان پێناسەیان دەکات ، لە دەرەنجامی ئەوەشدا ، ڕێکخراوی نێودەوڵەتی سێیەمی کۆمۆنیستەکان دروستدەبێت .
پاش جەنگی یەکەمی جیھانی بزاڤی کۆمۆنیستی دەبێتە دوو لەتەوە ، کۆمۆنیستی و سۆسیال دیمۆکرات ، کارل کاوتسکی و بێرنشتاین دەبن بە دوو ھزرمەندی گەورەی ڕەوتە نوێکە
لە پەرتووکی ” تێگەیشتنی مەتریالیستی بۆ مێژوو ” کارل کاوتسکی ھەوڵدەدات ھەردوو دیدی مەتریالیستی و ئیدیالیستی تێھەڵکێش بەیەکتر بکات . پاش حەفتا ساڵ لە دەسەڵات دا ، بەرەی کۆمۆنیستی بە سەرکردایەتی یەکێتی سۆڤیەت تێکشکاو داڕما ، ئەم ڕووداوە مێژووییەش کاریگەریی نێگەتیڤانەی خۆی بەسەر بزاڤ و دەسەڵاتی سۆسیال دیمۆکراتەکانیشەوە ھەبوو ، لێ ھەتا ئەمڕۆکە ھزر و بزاڤی سۆسیال دیمۆکراتەکان لە گۆڕەپان دا ھەن و کاریگەرن ، چونکە ئەم دیدە نزیکبوونی خۆی لەگەڵ واقیعدا ھەیە ، نەک پتر بەلای خەیال و یوتۆپیا . کەواتە ، ڕەتکردنەوەی دۆگما ، دیکتاتۆریەت و تۆتالیتاری پێویستێکی نوێی سەردەمن ، گەرەنتن بۆ مانەوەو بەھێزی ھزری سۆسیالیزم ، چونکە لەگەڵ گۆڕانکارییە نوێکان دا ، ھزر و تیۆرەکانیش دەگۆڕێن ، ئەگەر نەشگۆڕێن ، بێگومان دەمرن .
