نورەدین جاف
نووسەر و ھونەرمەند، کەرکووک
………………………..
زۆرێک لە شەڕەکان لە سەرانسەری جیهاندا ڕۆڵی ڕاستەوخۆیان هەبووە لە بڵاوبوونەوەی پەتاکان، ئەمە جگە لەو وێرانکارییەی کە لە دوای خۆیان بەجێیان هێشتووە. بەناوبانگترینیان جەنگی جیهانی یەکەم و دووەم بوون.
لەناو ئەو هەموو بەڵا و وێرانکاریانەدا هونەر گرنگترین ئامرازی دەربڕین و پەیوەندی نێوان گەلان و شارستانییەتە جیاوازەکان بووە. ئەمەش بە درێژایی مێژووی هونەری کۆن و مۆدێرن، تا ئێستا، بە فڵچەی هونەرمەندان بەرجەستە بووە. هونەر بە هەموو جۆرەکانیەوە هەوڵی گەیاندنی پەیامی شۆڕشگێڕانەی داوە کە ڕەخنە و ڕەتکردنەوەی ئەوەی لە جیهاندا ڕوودەدات، سنووری زمان و جوگرافیا تێدەپەڕێنێت. هونەری شێوەکاری بە تایبەتی لەگەڵ ڕۆمان و شیعر و گۆرانی ئەدەبی و هەروەها شانۆ و سینەما، نوێنەرایەتی کۆمەڵێک بەڵگەنامەی بینراو لە دڵی واقیعەوە دەکەن و شایەتحاڵی بینراوی کارەسات و ڕووداوە دروستکراوەکانی مرۆڤ کە بوونەتە هۆی گیانلەدەستدانی زۆر کەس. هونەری شێوەکاری هەمیشە ئیلهام وەردەگرێت لەوەی کە لە چوارچێوەی کۆمەڵایەتی و کولتووری و سیاسی خۆیدا ڕوودەدات، بەو پێیەی هونەرەکان ناتوانرێت لە ژیان و ئەو ڕووداوە سەرەکیانەی کە لەناو ئەودا ڕوودەدەن جیابکرێنەوە، جا چ شەڕەکان، کارەساتی سروشتی، بڵاوبوونەوەی نەخۆشی، یان پەتایەک. لە ئەنجامدا ئەم ڕووداوانە بوونە هۆی سەرهەڵدانی زۆرێک لە بزووتنەوە و قوتابخانەی هونەری و ڕەخنەیی لەوانە دادایی و ئەبسوردیزم و سوریالیزم کە لە ئەنجامی کارەساتەکانی شەڕ و ئەو وێرانکارییەی کە لە دوای خۆیان بەجێیان هێشتووە سەریان هەڵدا.
ڕەنگە سەرنجڕاکێشترین تایبەتمەندی کە هونەری پێش مێژوو و هونەری پۆستمۆدێرن یەکدەخات، ئەو دۆخەی ترس و لەدەستدان بێت کە مرۆڤ لە هەردوو سەردەمدا ئەزموونی کردووە. لە هەردووکدا مرۆڤەکان لە نێو شەڕی ڕۆژانە بۆ مانەوەدا بەدوای مانادا دەگەڕان لە جیهاندا. لە کاتێکدا مرۆڤەکانی پێش مێژوو خەباتیان دەکرد بۆ مانەوە لە بارودۆخی سروشتی و ژینگەیی سەختدا، مرۆڤی مۆدێرن لە بەرامبەردا لە ناوەڕاستی شەڕە جیهانییەکاندا خەبات دەکات، هەوڵدەدات مانایەک بدۆزێتەوە کە خودی بوونی خۆیان پاساو بدات. هەردووکیان هەوڵیان دەدا لە ڕێگەی نیگارکێشانەوە دەرببڕن و بڵێن “ئێمە لێرە بووین، شایەتحاڵی ئەم و ئەو بووین”.
لەم ڕوانگەیەوە تێبینی ئەوە دەکەین کە چەند هونەرمەند لە ژێر کاریگەری ئەو ڕووداوە سیاسی و کۆمەڵایەتیانەی کە شاهیدی بوون، کە خاڵی وەرچەرخان بوون لە گۆڕینی ڕەوتی وڵاتەکانیان. لە ڕێگەی بەرهەمەکانیانەوە هەوڵیان دەدا وێنە و دۆخ و ڕووداوە زیندووەکان بگەیەنن کە لە کۆمەڵگاکانیاندا ڕوویانداوە، یان تەنانەت ئازارە ئینسانییە کەسییەکانی خۆیان.
تابلۆی “گورنیکا” یەکێک بوو لە بەناوبانگترین و گرنگترین بەرهەمە هونەرە جوانەکانی سەدەی بیستەم. تابلۆیەکی دیواری کە درێژییەکەی ٣.٥ مەتر و پانییەکەی ٧.٨ مەتر بوو، نەک هەر چێژێکی بینراوی بۆ بینەر دابین دەکرد، بەڵکو وەک شایەتحاڵی سەردەمێکی مێژوویی پڕ لە ئازاریش دەرکەوت. تێیدا پیکاسۆ کارەساتی مرۆیی و سروشتی ترسناکی شەڕی لە گوندی “گورنیکا”ی ئیسپانیا کۆکردەوە، کە لە ماوەی سێ کاتژمێردا لە بۆردومانی ئەڵمانیای نازی لە ساڵی ١٩٣٧دا تووشی جینۆساید و دڕندانەترین هێرشی فاشیستی بوو، ئەم ڕووداوە ترسناکە سەرنجی هونەرمەندان و شاعیران و نووسەرانی ڕاکێشا، لەنێویاندا نیگارکێشی ئیسپانی پابلۆ پیکاسۆ، کە هێندە بەم تاوانە جووڵەی پێکرد کە بڕیاریدا بۆ ئەوەی وێنەیەکی گوندەکە لە تابلۆی “گورنیکا”دا بکێشێت، کە دواتر بووە هێمای ئاشتی. لێرەوە ناوی تابلۆکە هاتە ئاراوە.
هونەر، لە بەرزترین ئاستیدا، وەک زانست و بیرکردنەوە وایە. سەر بە نەخشەکانی ئەو شێوازانەیە کە مرۆڤەکان هەوڵی ڕێکخستنی جیهانی دەوروبەریان دەدەن بە ڕووبەڕووبوونەوەی قووڵترین پرسیارەکان کە بە درێژایی نەوەکان ڕووبەڕووی مرۆڤایەتی بوونەتەوە. لەبەرئەوەی دووڕیانەکانی بوونگەرایی لە کاتی قەیرانەکاندا بەپەلەتر دەبن، کاتێک مرۆڤ ئامانجی بوونی خۆی دەخاتە ژێر پرسیارەوە، ڕەنگە هونەرمەندێک لەم جۆرە هەلومەرجەدا سەرهەڵبدات و وەڵامدانەوەی خۆیان بۆ سەختییەکانی دەوروبەری بە شێوازی داهێنەرانە دەرببڕن کە میراتی مرۆڤ دەوڵەمەندتر دەکات. بە پێچەوانەوە لە کاتی قەیرانەکاندا، ئارەزووی هەڵهاتنیش تەشەنە دەکات، خواست لەسەر هونەری سەرگەرمی زیاد دەکات، کە سەرقاڵ دەکات لە تێڕامانێکی قووڵ و یارمەتیمان دەدات بەرگەی سەفەری ژیان بگرین، کات دەخوات تا کاتی کۆتایی هاتنی. جۆرێک لە هونەر هەیە کە بە تایبەتی لە کاتی قەیرانەکاندا گەشە دەکات: چیرۆکێکی (بڕوانامەدار) دەگێڕێتەوە کە بارودۆخە سەختەکان ڕوون دەکاتەوە و بە شێوەیەکی مانادار چوارچێوەیان دادەنێت کە یارمەتی پەروەردەکردنی دڵنیاکردنەوە دەدات. ڕەنگە ئەم گێڕانەوەیە کۆنترین جۆری هونەر بەرجەستە بکات.
،،،،،،تابلۆی گورنیکا ـپیکاسو…..
