ئاشنا بابان
نووسەر، ھەولێر
……………..
ژنان ڕۆڵێکی بنەڕەتی دەگێڕن لە داڕشتن و بنیاتنانی کۆمەڵگاکاندا و ئەم ڕۆڵە تەنیا کاتێک بەدی دێت کە پەروەردە و ئاگاداری بەرپرسیارێتی و پێگەی خۆی هەبێت . ڕۆشنبیرى و ڕۆشنفکرى وا لە ئافرەتان دەکات کە بەشدارییەکی کاریگەرانە لە لایەنە جۆراوجۆرەکانی ژیاندا بکەن، لە خێزانەوە تا شوێنی کار و کۆمەڵگا. لەم بابەتەدا پێداچوونەوە بە دیارترین کاریگەرییەکانی ڕۆشنبیرى ئافرەتان لەسەر کۆمەڵگا دەکەین.
1. ڕۆڵی ئافرەتانى خوێندەوار لە خێزاندا ، خێزان یەکەم بنیاتنانی کۆمەڵگایە و ژنێکی خوێندەوار ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە داڕشتنی ئەم بلۆکە بنیاتنەرە وەک نەوە هۆشیارەکان پەروەردە دەکات و بەها و زانستیان بۆ دەگوازێتەوە. هەروەها هۆشیاری و کولتوورەکەی یارمەتی دەدات پەیوەندی ئەرێنی لەگەڵ ئەندامانی خێزانەکەیدا بکات، ئەمەیش بەشدارە لە بەهێزکردنی سەقامگیری خێزانەکەی و پاڵنانی منداڵەکانی بۆ بەدواداچوونی خوێندن و سەرکەوتن
2. بەشداریکردن لە گەشەپێدانی کۆمەڵایەتی
ژنێکی هۆشیار بەشداری دەکات لە بڵاوکردنەوەی هۆشیاری کۆمەڵایەتی بە بەشداریکردن لە دەستپێشخەرییەکان، کاری خۆبەخشی و کارلێککردن لەگەڵ پرسە کۆمەڵایەتییەکان. هەروەها ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە بەرەنگاربوونەوەی خووی نەرێنی، وەک هەڵاواردن یان نەزانی و کار بۆ بڵاوکردنەوەی چەمکەکانی دادپەروەری و یەکسانی دەکات.
ئافرەتى خوێندەوار و ڕۆشنبیر بەشداری دەکەن لە بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری لە پرسە گرنگەکانی وەک مافی مرۆڤ، ژینگە، تەندروستی، پەروەردە. بەرەنگاربوونەوەی داب و نەریتە نەرێنییەکان ڕۆڵیێکى گرنگیان هەیە لە گۆڕینی تێڕوانینە هەڵە نەریتییەکان، یان هاوسەرگیریی زۆرەملێ
3. بەهێزکردنی ئابووری
ڕۆشنبیرى ئافرەتان دەروازەیەکە بۆ کارکردن و چوونە ناو پڕۆژەی کارگێڕی، ئەمەیش وای لێدەکات ببێتە توخمێکی ئابووری کاریگەر. ئافرەتى خوێندەوار دەتوانێت داهاتی خێزانەکەی باشتر بکات و بەشداری بکات لە گەشەی ئابووری و کەمکردنەوەی ڕێژەی هەژاری بەتایبەتی لە کۆمەڵگا گەشەسەندووەکاندا.
4. کاریگەری لەسەر ژیانی گشتی و ڕۆشنبیری
ئافرەتێکى خوێندەوار ڕۆڵی خۆی تەنیا لە ماڵەوە سنووردار ناکات، بەڵکوو لەوە زیاتر دەڕوات بۆ بەشداریکردن لە ژیانی گشتی و سیاسیدا. دەنگ دەدەن و گفتوگۆ دەکەن و بەشداری بڕیاردان دەکەن. هەروەها بەشداری دەکات لە دەوڵەمەندکردنی ژیانی کولتووری لە ڕێگەی نووسین، هونەر، میدیا و پەروەردە.
ئافرەتان کاتێک ڕۆشنبیر و ڕۆشنفکر بوو، دەبێتە نمونەیەک بۆ کچەکانی و ژنانی دیکەی کۆمەڵگا. ئەم مۆدێلە خواستەکانی کچان بەرز دەکاتەوە، هانیان دەدات بۆ بەدواداچوونی خوێندن و بەشداری دەکات لە شکاندنی سنووردارکردنە کۆمەڵایەتییە نەریتییەکان.
ڕۆشنبیرى ئافرەتان تەنیا زیادکردنێکی شەخسی نییە، بەڵکوو هۆکارێکی جەوهەرییە بۆ پێشکەوتنی کۆمەڵگا. تا ئافرەتان زیاتر هۆشیار و ڕۆشنبیر بن، کۆمەڵگا پێگەیشتوو و سەقامگیر و پێشکەوتووتر دەبێت. لێرەوە وەبەرهێنان لە پەروەردەی ژنان ئافرەتان و بەهێزکردنی کولتووری وەبەرهێنانێکە لە داهاتووی هەموو میللەتدا.
پەیوەندی نێوان ژن و ڕۆشنبیرى ئاڵۆز و تێکەڵە، ڕەهەندە کۆمەڵایەتی، سیاسی، ئایینی و مێژووییەکان تێکەڵاون. ئەم پەیوەندییە دەتوانرێت لە چەند گۆشەیەکەوە نزیک بکرێتەوە، لەوانە:-
١-زمان و داب و نەریت: زۆرێک لە داب و نەریتی ڕۆژانە و زمانی قسەکردن لە لایەن دایکان و ژنانی کۆمەڵگاوە لە قاڵب دەدرێن و بەهێز دەکرێن.
2. ژنان وەک بەرهەمهێنەری ڕۆشنبیری لە ئەدەب و هونەردا: ژنان لە ڕێگەی نووسین و نیگارکێشی و مۆسیقا و سینەما بەشدارییەکی بەرچاویان لە داڕشتنی کولتووردا کردووە.
٣-فیکر و سیاسەتدا: ژنە بیرمەند و فەیلەسوفەکان سەریان هەڵداوە کە جێپەنجەی خۆیان لەسەر گوتاری کولتووری و سیاسی بەجێهێشتووە، سەرەڕای ئەو تەحەددایانەی کە لە کۆمەڵگەی زۆرینەی پیاواندا ڕووبەڕوویان بووەتەوە.
٤-لە کۆمەڵگا نەریتییەکان: ڕەنگە کولتوور بۆ کۆنترۆڵکردنی ڕەفتاری ئافرەتان سنووردارکردنی سەربەخۆیی ژنان بەکاربهێنرێت. بە پێچەوانەوە لە کۆمەڵگا مۆدێرن یان پێشکەوتووەکاندا کەلتوور وەک ئامرازێکی بەهێزکردن بەکاردێت و ئافرەتان پۆستی سەرکردایەتی داگیر دەکەن و بەشداری بڕیاردانی کولتووری دەکەن.
پەیوەندی نێوان ئافرەتان و کولتوور ئیستاتیک نییە، بەڵکوو دینامیکییە، کەوتۆتە ژێر گۆڕانکاری لە مێژوو و چوارچێوەی کۆمەڵایەتی و سیاسیدا. کولتوور دەتوانێت ئامرازێکی سنووردارکەر یان کاراکردن بێت، بەپێی ئەوەی کێ کۆنترۆڵی بەرهەمهێنان و ئاراستەکەی دەکات.
واتا ژنێکی خوێندەوار دەبێتە نمونەیەک بۆ نەوەی نوێی کچان، خواستەکانیان بەرز دەکاتەوە و هانیان دەدات بۆ بەدواداچوونی پەروەردە و ڕزگاری فیکری. بەڵکوو بناغەی پێشکەوتنی کۆمەڵگاکانە. تا ئاستی هۆشیاری ژنان بەرزتر بێت، هەموو کۆمەڵگا بەرزتر دەبێتەوە. بۆیە وەبەرهێنان لە پەروەردە و بەهێزکردنی ژنان وەبەرهێنانێکە لە ئایندەی میللەتدا لە ڕێگەى پەروەردەى نەوەیەکى تەندروست و بەرهەم هین بۆ دوارۆژى ووڵات.
