مۆسیقا و سیاسەت لە کوردستان: دەنگێک بۆ
ناسنامە و بەرخۆدان و گۆڕانکاری
نێرگز عزیز/ پێداگۆگ، میوزیسیان،/ سوید
پێشەکی
مۆسیقا هەمیشە ڕۆڵی سەرەکی هەبووە لە بزووتنەوە سیاسییەکان لە سەرانسەری جیهاندا و بێگومان کوردستانیش بێبەری نەبووە لەم ڕۆڵە کاریگەرە، مۆسیقا زیاتر بووە لە هونەر و پەیامی خەباتی هەبووە بۆ بەرخۆدان و ناسنامەی نەتەوەیی و یەکگرتوویی کۆمەڵایەتی. بە درێژایی چەندین سەدە لە ململانێی سیاسی و چەوسانەوەی نەتەوەی کورد. مۆسیقای کوردی هەم وەک هەڵگری فەرهەنگ و هەم وەک کاتالیستێک بۆ گۆڕانکاری کاری کردووە.
:ڕۆڵی مۆزیک لە ڕوانگەی سیاسی کورددا
دەمەوێ لە سروودی نیشتیمانی “ئەی ڕەقیب”دەست پێبکەم کە پەیامێکی نیشتمانپەروەرانەی بەهێزی هەیە و گوزارشت لە خۆڕاگری و شانازی و حەسرەتی کورد دەکات بۆ ئازادی. کورد کە لە مێژە لە ژێر دەسەڵاتی گەلانی جۆراوجۆردا ژیاوە، بە پلەی یەکەم لە تورکیا، ئێران، عێراق و سوریا. لەم وڵاتانەدا زۆرجار دەربڕینی فەرهەنگی کوردی کەوتۆتە ژێر سانسۆر و سەرکوت کردن، ئەمەیش وایکردووە مۆسیقا ببێتە ئامرازێکی گرنگ بۆ پاراستنی زمان و نەریت و مێژوو.
:مۆسیقا وەک بەرخۆدانی سیاسی
لە ماوەی سەدەی بیستەمدا، بەتایبەتی دوای دروست بوونی دەوڵەتە نەتەوەییەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، مۆسیقای کوردی بووە بەشێک لە بزووتنەوە بەرخۆدانەکان لە دژی دەسەڵاتە ستەمکارەکان. لە تورکیا بۆ ماوەیەکی زۆر مۆسیقای کوردی قەدەغە کرا، بەڵام هێشتا بە نهێنی لە ڕێگەی کاسێت و کۆنسێرتەکانی ژێر زەمینییەوە بڵاودەکرایەوە. لە عێراقدا لە سەردەمی ڕژێمی سەدام حوسێندا، کولتووری کوردی بە قورسی سانسۆر دەکرا، بەڵام سەرەڕای ئەمەیش مۆسیقا وەک ڕێگەیەک بۆ بەرەنگاربوونەوە و بەهێزکردنی یادەوەری بەکۆمەڵی وەک ئەنفال و کیمیاباران و ڕەوەکە بەکارهێنراوە
:ناسنامەی نەتەوەیی و مێژوویی
مۆسیقای کوردی ڕەگێکی قووڵی لە نەریتی زارەکی دا داکوتاوە و زۆرێک لە گۆرانییەکان باس لە ڕووداوە مێژووییەکان و پاڵەوانەکان و ڕاپەڕینەکانی جەماوەری دەکەن. بۆنموونە یەکێک لە کۆنترین شێواز
دەنگبێژ ییە کە نووسەران هۆنراوەیان لەسەر مێژوو و خەباتی کورد نووسیوەتەوە سەبارەت بە جەنگ، خەباتی ئازادی، خۆشەویستی و کۆچ ،نموونەیەکی ڕوونە کە چۆن مۆسیقا بۆ پاراستنی شوناسی نەتەوەیی بەکاردەهێنرێت. بە درێژایی چەندین ساڵەی دەربەدەری و ڕەوەندبوون، مۆسیقا بەردەوام بووە لە پەیوەندی نێوان کورد لە سەرانسەری جیهان و زێدی ڕەسەنی خۆی
مۆسیقا و بزووتنەوە سیاسییەکان لە سەردەمی مۆدێرن:
لەم دەیان ساڵەی دواییدا مۆسیقای کوردی زیاتر بە سیاسی بووە، بە تایبەت لە ڕێگەی ژانرەکانی وەک مۆسیقای فۆلکلۆر، هیپ هۆپ، ڕۆک.
: مۆسیقای فۆلکلۆر و چالاکی سیاسی
هونەرمەندان زۆرجار باس لە ئازادی و خۆڕاگری دەکەن، هەندێ لە هونەرمەندانی کورد حەسرەتی کوردستانێکی سەربەخۆیان هەبووە. ئەم هونەرمەندانە بەهۆی ئەو پەیامە سیاسیانەی لە مۆسیقاکەیاندا هەیە، ناچاربوون لە دەربەدەریدا بژین، بەڵام کارەکانیان بەردەوام بووە لە ئیلهام بەخشین بە نەوەکانی کورد.
هیپ هۆپ و دەنگی سیاسی گەنجان
لە ساڵانی ٢٠٠٠دا هیپ هۆپ بووەتە دەنگێکی نوێ بۆ چالاکی سیاسی لای گەنجانی کورد، بەتایبەتی لەو شارانەی کە ستەم و جیاکاری بەشێکە لە ژیانی ڕۆژانە. هونەرمەندانی هیپ هۆپی کورد لە تێکستەکانی خۆیان بۆ ڕەخنەگرتن لە ستەمی دەوڵەت و ئاهەنگ گێڕان بە شانازی کولتووری و کۆکردنەوەی گەنجان بۆ گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی بەکاردەهێنن.
:ڕۆڵی مۆسیقا لە ناڕەزایەتییە سیاسییەکاندا
لە کاتی ناڕەزایەتییەکانی کوردستانی ئێران و بە تایبەت دوای کۆچی دوایی ژینا ئەمینی لە ساڵی ٢٠٢٢، مۆسیقا ڕۆڵێکی چارەنووسساز لە یەکخستنی خەڵک و بڵاوکردنەوەی پەیامی ئازادی و یەکسانی بینیوە. لە کاتی خۆپیشاندانەکاندا گۆرانی کوردی وتراوەتەوە، هونەرمەندان سۆشیال میدیایان بەکارهێناوە بۆ ئەوەی بگەنە ئامادەبووانێکی فراوانتر.
سەرەڕای هێزی مۆسیقا وەک ئامرازێکی سیاسی، مۆسیقاژەنی کورد ڕووبەڕووی چەندین ئاستەنگ بۆتەوە، لەوانە سانسۆر، زیندانیکردن و هەڕەشەی توندوتیژی. لە هەندێک ناوچەدا هێشتا دەربرین بە زمان و کولتووری کوردی مەترسیدارە و زۆرجار دەربەدەری تاکە رێگەی ناچارییە بۆ مۆسیقاژەنە سیاسییەکان. لە هەمان کاتدا دیجیتاڵکردن دەرفەتی نوێ بۆ بڵاوکردنەوەی مۆسیقای کوردی لەسەر ئاستی جیهانی دەڕەخسێت و هونەرمەندانی گەنج بەردەوامن لە دۆزینەوەی ڕێگەی نوێ بۆ دەربڕینی واقیعی سیاسی خۆیان لە ڕێگەی مۆسیقاوە.
لەکۆتاییدا دەمەوێ ئەوە بڵێم کە مۆسیقا بەشێکی گرنگە لە ناوەندی خەباتی سیاسی کورد لەسەردەمی دەنگبێژەوە بۆ هیپ هۆپی مۆدێرن، مۆسیقا وەک پەیوەندییەک لە نێوان ڕابردوو و داهاتوو، لە نێوان دەربەدەری و نیشتمان، لە نێوان ستەم و هیوادا خەباتی کردووە. لە هەرێمێکدا کە بارودۆخی سیاسی بەردەوام لە گۆڕاندایە، مۆسیقا یەکێکە لە ئامرازە بەهێزەکانی پاراستنی ناسنامەی کورد و خەونی ئایندەیەکی ئازاد.
:رۆڵی مۆسیقا لە دەربرینی ناڕەزایەتی دژی توندوتیژی ژنان
زۆرێک لە هونەرمەندانی کورد ئەو گۆرانیانەیان دروست کردووە کە باس لە ئازارەکانی ژنان و ئیدانەکردنی لە توندوتیژی و ماف وەرگرتنی ئازادی دەکەن. ئەم گۆرانیانە هۆشیاری بڵاودەکەنەوە و دەنگێک بە ژنان دەبەخشن لە کۆمەڵگایەکدا کە زۆرجار چیرۆکەکانیان بێدەنگ دەکرێن.
مۆسیقا هەمیشە ڕۆڵی سەرەکی لە سیاسەتی کوردیدا هەبووە، بە تایبەت لە کاتی بانگەشەی هەڵبژاردنەکاندا. لەبەرئەوەی هەڵبژاردنی سیاسی لە کوردستاندا زۆرجار بە هەست و سۆزی بەهێز و پرسی شوناس تایبەتمەندە، مۆسیقا وەک ئامرازێکی بەهێز بۆ کۆکردنەوەی دەنگدەران و دروستکردنی یەکڕیزی و بڵاوکردنەوەی پەیامی سیاسی بەکاردەهێنرێت.
