تیـدی سێ ساڵان بچـووکـترین ئەنـدامی مـێـنسایە..
رەزا شـوان/ نووسەر/ نەرويج
تیـدی هـۆبـز کوڕێکی بچکۆلانەی بەریتانیایە، خەڵکی شاری پـۆرتـیـشێـدە لە ویلاەیەتی سـۆمەرسـێـت لە بەرەیتانیـا. منـداڵی گـەورەی خاتـوو (بێـت هـۆبـز) و (ویـل هـۆبـز) ە. تیـدی و خوشکە بچکـۆلەکەی، لە رێـگەی پیتانـدنی دەستکـردەوە لەدایک بـوون. تیدی منداڵـێکی بلـیمەت و پەرجـوویە. لە تەمەنی (٣) ساڵیدا، بـوو بە بچـووکـترین ئەنـدامی کـۆمەڵەی مـێـنسا لە بەریتاننـا. تا ئێستا رەنگە زیـرەکـترن منـداڵ بێـت لـە بەریتانیـادا.
مـێنسا لە ساڵی (١٩٤٧) دامەزرا، گەورەتـرین کۆنـترین کۆمەڵەی نێودەوڵەتییە، تەنیا ئـەو کەسە زیـرەکانە بە ئەنـدامێـتی وەردەگرێـت، لە هـەر شـوێـنـێکی جیهـانـدا بن، کە نـمرەی زیرەکـییان لە ئاستێکی بـاڵا دایـە. لە تاقـیکـردنەوەکانی سـتانـفـۆرد ـ بینێت ـ ی تایبەت بە مـێنسا، نمـرەی زیـرەکیی لە سەدا (٩٨) نـمـرە یا زیاتریان بەدەسـتهـێـناون.
تیدی هـۆبز، لە تەمەنەی، دوو ساڵ و دوو مانگیدا، لە رێگەی سەیـرکردن و گوێگرتن لە بەرنامەی منـداڵان لە تەلـەفـزیـۆنی پەروەردەیی بەریتـانیـا، بە رەوانی خـۆی فـێری خوێنـدنەوەی هەمـوو پـیـتەکان و چەنـدین وشـە کرد. بێ ئەوەی کەس یارمەتیی بدات، خـۆی فـیری نـووسـینی پـیـتەکـان و بـە دەیـان وشـە کـرد. دەنـگەکانی پیـتەکانی کۆپی دەکرد. تیدی هەر لەو تەمەنەدا، دەیتوانی بە حەوت زمان (ئینگلیزی، ویڵـزی، چـینی، نـۆرمانـدی ئـیسپانی، ئەڵـمانی، فـەرەنسی) لە ژمـارە (١) کەوە تا (١٠٠) بـژمـێرێـت.
(بـێـت هـۆبـز) ی دایکی دەڵـێـت:”لەسەر تابـلـێـتەکەی یـاریی دەکـرد. ئـەو دەنـگانەی دەردەکرد کە مـن نەم دەناسینەوە، لـێم پـرسی ئەم دەنگانە چـین؟ وتی: دایـکە مـن بە زمانی چـیـنی دەژمـێـرم”.
(بـێت) دەڵـێت:”مـن و هـاوسەرەکەم زمانناس نین، ئێمە دڵـنیانین، کە چـۆن بەم ئاستە گەیشتووە”؟ دەشڵێت:”تیـدی هەموو ئەو کارانەی بە تەنیا کردوون. کاتێک کە دەچـینە دەرەوە، سەرپـشکی دەکەیـن کە شکـۆلاتـەیەک هـەڵـبژێـرێت. ئـەو لە جـێی شکـولاتـە، کـتێـبـێکی دەوێـت”.
تیـدی هـۆبـز بەسەر هـیچ شتـێکـدا بازنـادات، گـوێ لە هـەمـوو شـتێک دەگـرێـت. ئەو گـفـتـوگـۆیـانـەی کە لە جـەژنی کریـسمسی ساڵی رابـردوودا، لەگەڵـیان کـردووە، هـەر هـەمـوویـانی لـە بیـرە.
تیـدی زۆر حەزی لە بیرکارییە. جارێکیان ئەوندە بە وردی سەرقاڵی کەرتەکان دەبێت، تا خـوێـن لە لـووتی هـات ئەوجـا وازی هـێـنا. لە یـاری و وەرزش و لە چـالاکـییەکانی چـێژ وردەگرێـت، زۆریـش دەخـوێـنێـتەوە. چـێژیـش لە خوێنـدنەوە بـۆ خوشکە (١٥) مانـگـییەکەی وەردەگـرێـت. بیـرۆکەی ئـەوەی هـەیە لە داهـاتوودا ببێـت بە پـزیـشک، چـونکە لەگـەڵ هـاوڕێیەکی لە دایـەنـگاکەیـانـدا، یاریی پـزیـشک و نەخـۆش دەکـەن و رۆڵی پـزیـشک دەبـیـنـێـت.
کە تەمـەنی تیـدی دوو ساڵ و نیـو بـوو، دەیـانـوت. ئاستی خـوێنـدنەوە و وەرگـرتـن و تێگەیـشـتن و قـسەکردن و وەڵامـدانـەوەی و ناسینەوەی پـیـت و شـەکانی، لە ئاسـتی تـوانـای منـداڵـێکی هـەشـت سـاڵ و نیـو دایە.
کە تەمەنی دەبێت بە (٣) ساڵ، دایکی کە یەکەم رۆژ دەیبات بۆ دایانگە، پێیان دەڵێت: “پێموایە خـۆی فـێری خوێندنەوە کردووە. سەرەتـا بە راستی، باوەڕیان پێـم نەکـرد”.
پاشان هـەر هەمـان رۆژ، خاتـوویەکی مامۆستای پێـش قـوتابخانەی بنەڕەتییان بانگ کردبوو. بۆ ئەوەی قـسەی لەگەڵ بکات و بخوێنێتەوە. بە رەوانی بۆێ خوێندبووەوە.
بە تەلەفـۆن پەیـوەنـدییان پێـوەکـردم و وتیـان:”بـێـت تـۆ راسـت دەکەیـت”.
مـێـنسا هـەڵـسەنـگانـدنی زیـرەکی، بـۆ منـداڵانی خـوار تـەمـەنی (١٠) سـاڵان ناکـات. بەڵام ئەگەر دایکان و باوکانیان، بیانەوێـت منـداڵەکانیان ـ کە لەژێـر ئەو تەمەنە دان ـ پـشکـنینیان بۆ بکـرێت، پێویستە بیانبەن بۆ لای پـزیشکی دەروونناسی پەروەردەیی.
پـزیشکی دەروونناسی پەروەردەیی، کە هەڵسەنگانـدنی زیرەکیی بۆ تیدی هـۆبـز کرد. سەرسامی زیـرەکیی و بلیـمەتی بوو. یەکسەر بۆ تاقیکردنەوەکانی مێنسا کاندیدی کرد.
تـیـدی تەمـەن سێ ساڵ بە ئاسایی و کراوەیی، لە ئەنجامی تاقیکـردنەوەکانی مـێنسادا، توانی لە کۆی (١٦٠) نمرە (١٣٩) نمرە بەدەست بهـێنێت. کە دەکاتە رێژەی (٩٩،٥) سـەدی تەمەنی خـۆی. بوو بە بچووکترین ئەندامی مێنسا لە بەریتانیا. دایک و باوکی بەو ئەنجامە تووشی شۆک بوون، هيچ بیرۆکەیەکیان نەبوو کە تا چ رادەیەک زیرەکە. هـیچ پلانێکـیشیان بۆ مێـنسا نەبـوو.
تیـدی هـۆبز لە (٥) ساڵیدا وتی:” ئەگەر دایک و باوکم رێم پێـبدەن، دەتوانم کتێبەکانی رۆمـانی هـاری پـۆتـەر بخـوێـنـمەوە”.
دایکی وتی:”دیـارە ئێمە رێی پێنادەیـن، کە رۆمـانی هـاری پـۆتـەر بخـوێنـێتەوە. ئێـمە کـتـێبی گونجـاوتـری لە رووی سـۆزدارییەوە بۆ هـەڵـدەبـژێـرین. بەڵام لە بنەڕەتدا ئەو لەو قـۆناغـە دایـە، کە دەتوانێـت هـەر شـتـێک بخوێـنـێـتەوە کە بـیخـەینـە بـەردەمی”. تیـدی هـۆبـزی بـلیمـەت و نـاوازە، لـە ئـێستادا تەمـەنی شەش سـاڵە.
(*) بۆ ئـەم نووسـینە، سـوودم لە چەنـدیـن سایـتی ئینگـلیزی وەرگـرتـووە.
دوبـەی/ ٢٠٢٥
