ستۆیسیزم: ئەو فەلسەفەیەی کە فێرت دەکات کۆنترۆڵی ژیانت بکەیت

ستۆیسیزم: ئەو فەلسەفەیەی کە فێرت دەکات کۆنترۆڵی ژیانت بکەیت
* ( Be the master of your mind, not the slave of your emotions. )

شێرزاد مامسانی/ نووسەر/ ئۆرشەلیم

ستۆیسیزم مەزهەبێکی فەلسەفی کۆنە کە تا ئەمڕۆش کاریگەرە، مرۆڤ فێری چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ ژیان و کۆسپەکان دەکات بە هێمنی و عەقڵانی. گرنگی بە کۆنتڕۆڵکردنی هەستەکان و ژیان بەپێی عەقڵ و قبوڵکردنی ئەو شتانە دەدات کە ناتوانرێت بگۆڕدرێن. لەم نووسینەدا پێداچوونەوە بە بنەما سەرەکییەکانی ستۆیسیزم و دیارترین فەیلەسوفەکانی دامەزرێنەری ئەم بیرکردنەوە و گرنگترین وتە ئیلهامبەخشانە دەکەین کە کرۆکی ئەم فەلسەفەیە دەخەنە ڕوو، ئەمە جگە لە سەرچاوەی گرنگ بۆ ئەوانەی ئارەزووی قووڵبوونەوە دەکەن.

ستۆیسیزم چییە؟

ستۆیسیزم فەلسەفەیەکە لە سەدەی سێیەمی پێش زایین لەلایەن زینۆی سیتیۆم لە ئەسینای پایتەختەوە دامەزراوە. ئەم فەلسەفەیە تیشکی خستە سەر ئەو بیرۆکەیەی کە بەختەوەری ڕاستەقینە پەیوەست نییە بە بارودۆخی دەرەکییەوە، بەڵکو بەندە بە چۆنیەتی بیرکردنەوە و کارلێککردنمان لەگەڵیاندا. ستۆیکەکان پێیان وابوو کە فەزیلەت گەورەترین چاکەیە، و مرۆڤ دەبێت بەپێی سروشت و عەقڵ بژی، دوور لە هەست و سۆزی نەرێنی و وابەستەیی سۆزداری لەڕادەبەدەر بەو شتانەی کە ناتوانێت کۆنتڕۆڵی بکات.
بنەما بنەڕەتییەکانی ستۆیسیزم

1. خۆبەدەستەوەدان و هەستنەکردن

ستۆیسیزم جەخت لەوە دەکاتەوە کە ڕووداوە دەرەکییەکان نین کە ئازارمان بۆ دروست دەکەن، بەڵکو کاردانەوەکانمانن بەرامبەریان. مرۆڤ دەبێت توانای کۆنتڕۆڵکردنی خۆی پەرە پێبدات، ڕێگە نەدات هەستە نەرێنییەکانی وەک توڕەیی و ترس کۆنتڕۆڵی خۆی بکات.
ئەوە شتەکان خۆیان نین کە بێزارمان دەکەن، بەڵکو بۆچوونەکانمانن سەبارەت بەوانە.- ئیپیکتێتۆس

2- گرنگیدان بەو شتانەی کە دەتوانرێت کۆنترۆڵ بکرێت.

دەبێت وزەمان ئاراستەی ئەو شتانە بکەین کە دەتوانین کۆنتڕۆڵی بکەین، وەک بیرکردنەوە و کردارەکانمان، و بە سادەیی ئەو شتانە قبوڵ بکەین کە ناتوانین بیگۆڕین.
واتە: بوێری ئەوەم پێ بدە کە ئەو شتانە بگۆڕم کە دەتوانم بیگۆڕم، ئارامیم پێ بدە بۆ قبوڵکردنی ئەو شتانەی کە ناتوانم بیگۆڕم و حیکمەتم پێ بدە بۆ ئەوەی جیاوازییەکە بزانم. – ئیلهام وەرگرتن لە بیری ستۆیسیزم.
3- فەزیلەت بەرزترین چاکەیە.
لە فەلسەفەی ستۆیسیزم بەختەوەری لە سامان و ناوبانگەوە سەرچاوە ناگرێت، بەڵکو لە خاوەندارێتی چوار فەزیلەتی سەرەکییەوە سەرچاوە دەگرێت:
• حیکمەت – بیرکردنەوەی قووڵ و بڕیاردانی دروست.
• بوێری – توانای ڕووبەڕووبوونەوەی ناخۆشیەکان بەبێ ترس.
• دادپەروەری – مامەڵەکردن لەگەڵ ئەوانی تردا بە شێوەیەکی دادپەروەرانە و ئەخلاقی.
• خۆگرتن – خۆگرتن و دوورکەوتنەوە لە زیادەڕەوی.

4. قبوڵکردنی چارەنووس (ئامۆر فاتی – خۆشەویستی چارەنووس)

مرۆڤ دەبێت واقیع وەک خۆی قبوڵ بکات نەک بەو شێوەیەی کە خۆی دەیەوێت و لە هەموو ئەزموونێکدا دەرفەتێک ببینێت بۆ فێربوون و گەشەکردن.
واتە: هەڵبژێرە هیچ بۆچوونێکت لەسەر هیچ شتێک نەبێت، ئیتر ئارامی دەروونیت دەبێت. – مارکوس ئاورێلیۆس

5. ژیان لە ئێستادا

هزری ستۆیک داوای ئەوە دەکات کە سەرقاڵ نەبن بە پەشیمانی لە ڕابردوو یان خەمی داهاتوو، بەڵکو سەرنج بخەنە سەر ساتەوەختی ئێستا و باشترین بڕیاری مومکین تێیدا بدەن.
واتە: هەر ڕۆژێک بژی وەک ئەوەی هەموو ژیانت بێت. -سێنێکا
بەناوبانگترین فەیلەسوفەکانی ستۆیک
1. زینۆی سیتیۆم – یەکەم دامەزرێنەری فەلسەفەی ستۆیک.
2. سێنێکا – فەیلەسوف و نووسەرێکی بەناوبانگی ڕۆمانی، کە نووسینەکانی باسیان لە چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ فشار و ناخۆشییەکان کردووە.
3- ئیپیکتێتۆس – کۆیلەیەکی پێشوو بووە بە یەکێک لە گەورەترین مامۆستا ستۆیکەکان، ئەو فێری کردووە کە ئازادی ڕاستەقینە لە خۆگرتنەوە سەرچاوە دەگرێت.
4- مارکوس ئۆریلیۆس – ئیمپراتۆر و فەیلەسوفی ڕۆمانی، کتێبە بەناوبانگەکەی خۆی بەناوی Meditations نووسیوە کە بە یەکێک لە گەورەترین دەقە فەلسەفیەکانی مێژوو دادەنرێت.

وتەی سەرەکی لە فەیلەسوفە ستۆیسیزمەوە

• مارکوس ئۆریلیۆس: دڵخۆشی لەو کاتەوە دەست پێدەکات کە واز لە گلەییکردن لە کێشەکانت بهێنیت و دەست بە سوپاسگوزاری بکەیت بۆ ئەو شتانەی کە هەتە.
• ئیپیکتێتۆس: ئەو کەسەی دەیەوێت ئازاد بێت، نابێت ئارەزووی هیچی نەبێت و لە هیچ شتێک نەترسێت کە ئەوانی تر بتوانن کۆنتڕۆڵی بکەن.
• سێنێکا: توڕەبوون شێتییەکی کاتییە، بۆیە مەهێڵە سۆز کۆنتڕۆڵت بکات.
گرنگترین کتێب و سەرچاوەکان دەربارەی ستۆیسیزم
ئەگەر دەتەوێت قووڵتر بچیتە ناو فەلسەفەی ستۆیکەوە، لێرەدا چەند کتێب و سەرچاوەیەکی گرنگ دەخەینەڕوو:
1. مێدیتەیشنەکان – مارکوس ئۆرێلیۆس
2. گوتار و ئینچیریدیۆن لەلایەن ئیپیکتێتۆسەوە
3. لە سەر کورتی ژیان لە نووسینی سێنێکا
‏    4- The Daily Stoic لە نووسینی ڕایان هۆڵیدای
5. چۆن ستۆیک بین – ماسیمۆ پیگلیوچی

هەروەها دەتوانن فۆڵۆوی سایتەکانی وەک مۆدێرن ستۆیسیزم بکەن و سەیری قسەکانی TED بکەن لەسەر فەلسەفەی ستۆیک.
ستۆیسیزم تەنها فەلسەفەیەکی کۆن نییە، بەڵکو شێوازێکی ژیانە کە دەتوانێت یارمەتی مرۆڤ بدات لە ئارامی ناوەوەدا بژی، دوور لە تێکچوونی سۆزداری. ئەگەر بنەماکانی جێبەجێ بکەیت، فێردەبیت چۆن کۆنترۆڵی هەستەکانت بکەیت و ژیان وەک خۆی قبوڵ بکەیت و سەرنجت لەسەر ئەو شتانە بێت کە دەتوانیت بیگۆڕیت، ئەمەش هێزی ناوەوە و بەختەوەری ڕاستەقینەت پێدەبەخشێت.