پوختەی کتێبی “هونەری خوێندنەوە”
ئەلبێرتۆ مانگوێل
نورەدين جاف/ نووسەر و هونەرمەند/ کەرکووک
بەرهەمێکی ئەدەبییە کە لە چەند گۆشەنیگایەکەوە مامەڵە لەگەڵ پرۆسەی خوێندنەوە دەکات، و پەیوەندی کەسیی نووسەر بە کتێب و ڕۆڵی ئەوان لە داڕشتنی بیرکردنەوە و کولتوری مرۆڤدا دەردەبڕێت. مەنگوێل لە کتێبەکەیدا باس لە تێڕامانە قووڵەکان دەکات لەسەر خوێندنەوە بە درێژایی مێژوو، و گرنگی خوێندنەوە وەک ئامرازێک بۆ ڕزگاری خۆ- و فیکری. خوێندنەوە وەک دیالۆگێکی بەردەوام: مەنگوێل پێی وایە خوێندنەوە تەنها پرۆسەیەکی میکانیکی دیکۆدکردنی دەقەکان نییە، بەڵکوو گفتوگۆیەکی دینامیکی و بەردەوامە لە نێوان خوێنەر و دەقدا ئەم دیالۆگە لە وشەی چاپکراو تێدەپەڕێت بۆ ئەوەی کارلێکی خوێنەر لەگەڵ بیرۆکە و کارەکتەرەکانی کتێبەکەدا بگرێتەوە تێگەیشتنی خوێنەر لە خۆی و جیهانی دەوروبەری بەرز دەکاتەوە.
نووسەر نیشان دەدات کە چۆن خوێندنەوە یارمەتیدەرە بۆ پێکهێنانی هۆشیاری تاکەکەسی و دەستەجەمعی، بەو پێیەی بیرۆکەی نووسراو دەگۆڕێت بۆ ئامراز بۆ تێگەیشتن و کاریگەری لەسەر واقیع. مێژووی خوێندنەوە و گەشەسەندنی: مەنگوێل بەدواداچوون بۆ مێژووی خوێندنەوە دەکات لە سەردەمی کۆنەوە، کە خوێندنەوە بە دەنگی بەرز لە شوێنە گشتییەکاندا دەکرا، لە ڕێگەی گەشەسەندنی لە سەدەکانی ناوەڕاستدا تا بوو بە خوویەکی شەخسی و تایبەت. باس لەوە دەکات کە ئەم گۆڕانکاریانە چۆن کاریگەرییان لەسەر شێوازی وەرگرتن و تێگەیشتن لە دەقەکان هەبووە. کتێبەکە نموونەی کاریگەری خوێندنەوە لەسەر کۆمەڵگا و کولتوور بە درێژایی مێژوو دەخاتە ڕوو، وەک ڕۆڵی خوێندنەوە لە بڵاوکردنەوەی بیرۆکەی ئایینی و فەلسەفی و سیاسی.
خوێندنەوە و دەسەڵات: مانگوێل باس لە پەیوەندی نێوان خوێندنەوە و دەسەڵات دەکات، ئاماژە بەوە دەکات کە توانای خوێندنەوە و دەستڕاگەیشتن بە زانست هەمیشە لە دەستی نوخبەدا قەتیس بووە و ئەم توانایەش ئامرازێک بووە بۆ کۆنترۆڵکردن و ئاراستەکردنی کۆمەڵگاکان. باس لەوە دەکات کە چۆن بزووتنەوە مێژووییە گەورەکان، وەک چاکسازیی پرۆتستانت، لەسەر بڵاوبوونەوەی خوێندنەوە و وەرگێڕانی کتێبە پیرۆزەکان بۆ زمانە ناوخۆییەکان بنیات دەنێن، ئەمەش وایکردووە تاکەکان بە شێوەیەکی سەربەخۆ بیربکەنەوە.
ئەزموونی کەسی لەگەڵ کتێب: مانگوێل ئەزموونە کەسییەکانی خۆی لەگەڵ خوێندنەوە لە منداڵییەوە دەخاتە ڕوو، و چۆن کتێب پەنجەرەیەک بووە کە لە ڕێگەیەوە سەیری جیهانە نوێیەکانی دەکرد. ئەوە دەردەخات کە چۆن هەندێک کتێب کاریگەرییەکی گەورەیان لەسەر ڕەوتی ژیانی و بیرکردنەوەکانی هەبووە. باس لە هێزی نووسین دەکات لە گەیاندنی ئەزموونە جیاوازەکانی مرۆڤ، کە خوێنەر دەتوانێت لە ڕێگەی لاپەڕەکانی کتێبەکەوە ژیانێکی دیکە بژی، و فێری ئەو کولتوور و بیرۆکانە ببێت کە بە شێوازی دیکە پێی نەدەگەیشت.
خوێندنەوە وەک بەرخۆدان: مەنگوێل باس لە خوێندنەوە دەکات وەک کردەوەیەکی بەرەنگاربوونەوەی نادادپەروەری و ستەمکاری. تیشک دەخاتە سەر نموونەکانی مێژوو کە چۆن خوێنەران و نووسەران خوێندنەوەیان وەک ڕێگەیەک بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ستەم و دەربڕینی بۆچوونەکانیان بە وریاییەوە بەکارهێناوە. ئاماژە بەوە دەکات کە خوێندنەوە نوێنەرایەتی هەڕەشەیەک دەکات بۆ سەر دەسەڵاتە ستەمکارەکان، چونکە خوێنەر توانای بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانەی هەیە و حەقیقەتی شاراوە بدۆزێتەوە.
کتێب و یادەوەری بەکۆمەڵ: مانگوێل تیشک دەخاتە سەر ڕۆڵی کتێب لە پاراستنی یادەوەری بەکۆمەڵی کۆمەڵگاکان. ئەو پێی وایە کتێب خەزنەی زانست و ئەزموونی مرۆڤایەتییە، کە نەوەکانی دواتر دەتوانن لە ڕێگەی خوێندنەوە دەستیان بە میراتی باوباپیرانیان بگات.
باسی ئەو کتێبانە دەکات کە بە درێژایی مێژوو قەدەغەکراون و لەناوبراون، و چۆن هەوڵدان بۆ نەهێشتنی بیرۆکە دژبەیەکەکان هەمیشە پەیوەست بووە بە هەوڵی لەناوبردنی کتێبەوە.
خوێندنەوە لە سەردەمی دیجیتاڵیدا: مانگوێل نیگەرانی خۆی لە کاریگەری تەکنەلۆجیای سەردەم لەسەر خووی خوێندنەوە دەردەبڕێت. ئاماژە بەوە دەکات کە بڵاوبوونەوەی بەربڵاوی ئامێرە دیجیتاڵییەکان ڕەنگە ببێتە هۆی دابەزینی خوێندنەوەی قووڵ و بیکاتە پرۆسەیەکی ڕووکەش و خێرا. بەڵام مەنگوێل گەشبینی ماوەتەوە لەوەی خوێندنەوە وەک کردەیەکی قووڵ و کاریگەر لە سەردەمی دیجیتاڵیدا بپارێزرێت، بە مەرجێک هەوڵەکان ئاراستەی بەرزکردنەوەی بەهای نووسین و خوێندنەوە بکرێت.
دەرەنجام:
١. – «هونەری خوێندنەوە»، تێڕامانێکی قووڵ و هەمەلایەنەیە لەسەر گرنگی خوێندنەوە لە ژیانی مرۆڤدا. مانگوێل خوێندنەوە تەنها بە خولیایەک نازانێت، بەڵکو بە ڕێگەیەکی جەوهەری بۆ تێگەیشتن لە خۆی و جیهان، و پەیوەندیکردن لەگەڵ ئەوانی دیکە لە سەرانسەری کولتوور و سەردەمەکاندا.
- ٢ – کتێبەکە داوای پاراستنی بەهای خوێندنەوە دەکات لە سەردەمێکدا کە بە سەرقاڵکردن و خێرایی تایبەتمەندە، هەروەها جەخت لەوە دەکاتەوە کە کتێب وەک پەنجەرەیەکی حەتمی بۆ فێربوون و گەشەکردنی کەسی و مرۆڤایەتی بمێنێتەوە.
- ئەلبێرتۆ مانگوێل لەم کتێبەدا خوێندنەوە نەک هەر وەک کردەوەیەکی تاکەکەسی، بەڵکو وەک دیاردەیەکی مرۆیی گشتگیر پێناسە دەکاتەوە، کە ڕەگ و ڕیشەی درێژدەبێتەوە بۆ قووڵایی مێژووی مرۆڤایەتی و لق و پۆپ بۆ هەموو لایەنەکانی ژیان و کولتوور.
