كەركووك: باخچەكان دەبن بە ناوەندی كولتوور

كەركووك: باخچەكان دەبن بە ناوەندی كولتوور

تاریق كارێزی/ نووسەر/ كەركووك

ڕابردووی ئەم شارە، ئاماژە بە ڕیشەیەكی قووڵی كولتوور دەكات. لە دوایین سەدەكانی ڕابردووشدا، كەركووك گەورەترین شار و پایتەختی ڕانەگەیاندراوی باشووری كوردستان بوو. ئەم شارە لە هەزارەی سێیەمی بەر لە زایینەوە، دێرین پایتەختی تیرە و گەلانی دێرینی كوردستان بووە، بە تایبەتی میتانی و هووری و لۆلۆ و گووتی. لە سەردەمی عوسمانیشدا پایتەخت و ناوەندی ئەیالەتی شارەزوور بوو.

بە گوتەی شەمسەدین سامی، گەورە مێژوونووسی عوسمانی، هەر وەك لە ئەنسكلۆپیدیای “قامووسی ئەعلام”دا هاتووە، لە كۆتایی سەدەی نۆزدەمدا ژمارەی دانیشتووانی كەركووك (30) هەزار كەس بووە. سێ چارەكیان كورد و 25%یشیان تێكەڵەیەك بوون لە توركمان و عەرەب و كریستیان و جوو. بە گوێرەی ڕابەری كۆماری عیراق كە لە ساڵی 1961دا چاپ كراوە، كەركووك گەورەترین شاری باشووری كوردستان بووە، ژمارەی دانیشتووانی شارەكە سەرووی 124 هەزار كەس بووە، لە ئاستی عیراقیشدا چوارەمین گەورە شار بووە. هەر بە گوتەی ئەو ڕابەرە، ژمارەی دانیشتووانی هەردوو گەورە شاری هەولێر و سلێمانی لە ساڵی 1961دا، لە نێوانی 63 تا 64 هەزار كەس بووە.

لە ڕاپۆرتێكی ڕۆژنامەوانیدا كە بەر لە 22 ساڵ لە گۆڤاری (بارش) بڵاوم كردەوە، ئەوەم خستبووە ڕوو كە لە ساڵانی حەفتای سەدەی بیستەمدا، واتە نیو سەدە بەر لە ئێستا، كەركووك گەورەترین ناوەندی هونەر و كولتوور بوو لە ئاستی باشووری كوردستاندا. لەو ساڵانەدا (17) كتێبخانەی بازرگانی (شوێنی فرۆشتنی كتێب و چاپەمەنی) لە كەركووكدا هەبوون، هەر لەو ساڵانەدا لە هەردوو گەورە شاری هەولێر و سلێمانی لە نێوانی 4 تا 5 كتێبخانەی بازرگانی هەبوون.

هەموو ئەمانەی باسمان كردن، ئاماژەن بەوەی كە گەورەترین ناوەندی كولتوور و مەدەنیەت بە درێژایی مێژووی ڕابردووی باشووری كوردستان، لە كەركووكدا خۆی نواندووە. ڕاستە ئێستا دۆخەكە پێچەوانە بووەتەوە، دەیان ساڵ شەڕی دژ بە زمان و كولتووری كورد وای كرد، كەركووك لە ڕووی هونەر و كولتوورەوە چەندین هەنگاو بەرەو دوا بگەڕێتەوە، لە كاروان بەجێ بمێنێت. ئێستا ئەم شارە بەراورد بە گەورە شارەكانی دیكەی باشووری كوردستان، لە ڕووی كولتوورەوە لە پاشی داوە، ئەوەش دەرهاویشتەی سیاسەتی دژە كورد (ئەنتی كورد)انەی دەوڵەتی عیراقە، كە كاری بۆ سڕینەوەی كولتووری ڕەسەنی شارەكە كردووە، لە هەموو ئاستەكاندا چڕترین شاڵاوی عەرەباندنی دژ بە كورد بەڕێوە بردووە، ئەم سیاسەتی دژایەتی كردنەی كورد و زمان و كولتوورەكەی، ئەگەرچی لە ساڵی 2003 بە دواوە كاڵ بووەتەوە، بەڵام هێشتا هەر لە گەڕدایە، بە تەواوی دانەمركاوەتەوە.

نكووڵی ناكرێت كە لە 21 ساڵی ڕابردوودا، زمان و كولتوور و هونەری كورد لە كەركووكدا ئاهێكی وەبەردا هاتووەتەوە، وێڕای ئەوە هێشتا لە بن باری قورسی سیاسەتی ئەنتی كورددا دەناڵێنێت. ئێوە سەرنج بفەرموون، بەر لە 2003 لەم شارەدا نەك هەر خوێندنی كوردی قەدەغە كرا، بەڵكوو قسە كردن بە كوردیش قەدەغە كرا. سەرباری هەموو ئەمانە، ڕیشەی قووڵی وێژە و هونەری كورد لەم شارەدا، وای كرد كورد بەرانبەر بە سیاسەتی عەرەباندن نەبەزێت. ئاخر مێژووی ئەدەبیاتی نووسراوی كوردی بە هەردوو زاری گۆران و دواتر كرمانجیی ناوەند، بۆ نزیكەی هەزار ساڵ بەر لە ئێستا دەگەڕێتەوە. هەڵدانەوەی مێژووی وێژەی كوردی لە دەڤەری كەركووك، خشتەیەكی دوور و درێژی شاعیران و نووسەرانی تێدا بەدی دەكەین، كە هێندە بەرهەمی كوردییان لە پاش بەجێ ماوە، بە چەشنێك لە ڕووی میراتی نووسراوەوە، زمانی كوردی لەم دەڤەرەدا زۆر وە پێش زمانانی دیكەی ڕۆژهەڵات كەوتووە.

سیماكانی ئەو كولتوورە ڕیشەدارە لە كەسایەتیی خەڵكی ئەم دەڤەرەدا ڕەنگی داوەتەوە، ئەوەش ڕاستە كە درێژە كێشانی سیاسەتی داگیركەران، كە لەسەر بنەمای دژایەتی كردنی كولتوور و زمانی كوردی كاری كردووە، جۆرێك لە تەڵخی و كاڵ بوونەوە لە تابلۆ وێنەی كولتوور و زمان و هونەری كورد لەم شار و دەڤەرەدا بەدی هاتووە، بەڵام چەشنی گڕەكەی باوە گوڕگوڕ، هیچ لەوە ناچێت ڕۆژێ لە ڕۆژان چرای زمان و كولتووری كورد لەم دەڤەرەدا خامۆش بێت.

بەدەم ئەوەی گوتم، دەكرێت ئاوەڕ لە ڕواڵەتێكی تازەی كولتوور لە شاری كەركووكدا بدەینەوە، لەم شارەدا دۆخی كولتوور و هونەر و دەستەبژێری بوارەكە، هەوڵ دەدەن پێگەی پێشەنگی و دەست پێشخەری بەدی بهێننەوە. بۆ نموونە شانۆكارانی ئەم شارە لە ئاستی نێودەوڵەتیدا بە درێژایی ساڵانی ڕابردوو، نوێنەرایەتیی شانۆی كوردی باشووری كوردستانیان كردووە، ساڵانە دوو فیستیڤاڵی شانۆش لەو شارەدا بەڕێوە دەچن، یەكێكیان لەسەر ئاستی هەر چوار پارچەی كوردستانە، ئەوی دیكەشیان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتییە.

ڕۆاڵەتێكی تازەی كولتوور لە شاری كەركووكدا، كە تا ئێستا لە شارەكانی دیكەی باشووری كوردستاندا بەدی نەكراوە، دروست بوونی باخچەی كولتوورییە. سەرەتا لە گەڕەكی بەرخودان باخچەی شەهید هاوكار دروست بوو، شەهید هاوكار یەكێكە لە شەهیدانی ڕاپەڕینی 11ی گەلاوێژی 2723ی كوردی، بۆیەش باخچەكەی بە ناوەوە كراوە، چونكە بەردەوام بەر لە شەهید بوونی دەهاتە ئەوێ.

باخچەی شەهید هاوكار هەر ئەوە نییە دەستەبژێری ڕۆشنبیری شار ڕووی تێ دەكەن، بەڵكوو ڕۆژانە دەیان ڕۆژنامە و گۆڤار كە لە كەركووك و هەولێر و سلێمانی دەردەچن، بە خۆڕایی لەو باخچەیەدا بەسەر خوێنەراندا دابەش دەكرێن. خوێندنەوەی ڕۆژنامە و گۆڤار لە لای مریدانی ئەو باخچەیە بووە بە كولتوور. باخچەی شەهید هاوكار بە شێوەیەكی خۆڕسك لە لایەن دەستەبژێری ڕۆشنبیری شارەوە دروست كراوە، ئیدارەی پارێزگاش بە دەمییەوە دەستێكی ئاوەدان كردنەوەی پێدا هێنا، ئێستا شوێنێكی كولتووریی جێ سەرنجە.

هاوشێوەی باخچەی شەهید هاوكار، لە گەڕەكی شۆرجە نزیك پەیكەری مامە ڕیشە، باخچەی شۆرجە هەر لە لایەن ڕۆشنبیرانی شارەوە وەك باخچەیەكی ڕۆشنبیری دروست بووە. سەرەتا كتێبخانەیەك لە باخچەكەدا كرایەوە، تێیدا كتێب بۆ خوێندنەوە دەخرێتە بەر دەستی خوێنەران. بە دەمییەوە سەكۆی باخچەی شۆرجەش كرایەوە، كە كۆڕی ڕۆشنبیری و هونەریی تێدا گرێ دەدرێت. ئیدی بۆیە دەكرێت بڵێین، شاری كەركووك لە ئاستی باشووری كوردستاندا، مۆدێلێكی نوێی كولتووری هێناوەتە پێش. بە گوێرەی ئەو مۆدێلە، باخچە دەبێتە ناوەندی كولتوور. هەردوو باخچەكەش شوێنی گشتین نەك تایبەت، كەوتوونەتە چەقی بازاڕ و شوێنی بازرگانییەوە، واتە لەو دوو باخچەیەدا، كولتوور بووە بە بەشێك لە ژیانی ڕۆژانە و ئاسایی خەڵكی شار.

چاوەڕوان دەكرێت لە گەڕەك و شوێنانی دیكەی شار كەركووك و شارەكانی دیكەی كوردستان، باخچەی دیكەی كولتووری بكرێنەوە، لەم كاتەدا باخچەی شەهید هاوكار لە بەری ڕۆژاوای شاری كەركووكە، باخچەی شۆرجەش لە بەری ڕۆژهەڵاتی شاری كەركووكە. هیوایەكی زۆر هەیە كە هێشتا زیاتر كولتوور لە ژیانی خەڵكی كوردستان نزیك ببێتەوە، باخچەی كولتووریش مۆدێلێكە شایانی ئەوەیە ببێتە نموونە و میناك. بە ئومێدی ئەوەی ڕۆژێك لە ڕۆژان ئیدی خوێندنەوە لە كوردستاندا ببێتە كولتوور.