شانۆی كوردستان لە قەڵای كەركووك
تاریق كارێزی/ نووسەر/ كەركووك
ڕۆژی 13/گەلاوێژ/2724ی كوردی (4/ئەیلوول/2024ز)، لە بەردەم پاشماوەی كۆشكێكی دێرین، كە بە تەرزە تەلارسازییەكی خۆجێییانەی كوردستان دروست كراوە، لە گۆشەی باكووری ڕۆژاوای قەڵای كەركووك، چالاكییەكی گەورەی هونەر دەستی پێ كرد. كاژێر حەوتی ئێوارە بوو، شانۆكارانی هەر چوار پارچەی كوردستان، لە پاڵ جەماوەرێكی زۆری هونەر دۆست، لە مەراسیمی دەست پێ كردنی چوارەمین خولی فیستیڤاڵی شانۆی كەركووك (خولی فەلەكەدین كاكەیی)، بەشدار و ئامادە بوون.
هاتنی شانۆكارانی چوار پارچەكەی كوردستانی مەزن بۆ بەشداری كردن لە فیستیڤاڵێكی كوردستانیانەی شانۆ و لە سەر قەڵای كەركووك، جۆرێك لە سیمبوڵایەتی (لە ڕووی شوێن و مێژووەوە)، هەروەها یەك پەیامیی شانۆكارانی كوردستانی مەزن (لە ڕووی هاتن و بەشداری كردنەوە) دەخاتە ڕوو، جگە لەوەی ئێستا و ڕابردووی شارەكە لە چوارچێوەی چالاكییەكی ئاهەنگامێزدا، ئاوێتە بە یەك دەبن. قەڵای كەركووك یادگاری باپیرانی كوردە و بۆ نەوەكانی ئێستا ماوەتەوە. گەلی گووتی كە ڕیشەیەكی باپیرانی كوردن، قەڵای كەركووك لە كۆتایی هەزارەی سێیەمی بەر لە زاییندا، یەكێك بووە لە پایتەختەكانیان. ئەمڕۆش كە قەڵا و شارەكە ئامێز بۆ هونەری شانۆی كوردی (یان كوردستان) دەكەنەوە، ڕایەڵێكی جوان و ناوازە لە نێوان ئێستا و ڕابردووی ئەو شوێنە دەكاتە پەلكە زێڕینە و لە بەرۆكی شاری دەدات.
هەر پەیوەست بە هەڵبژاردنی جوگرافیا و شوێنی دەست پێ كردنی چوارەمین فیستیڤاڵی شانۆی كەركووك، دوو خاڵ جۆرێك لە درەوشانەوە دەخەنە ڕوو، یەكەمیان فەزای كراوەی شوێنەكە و دوور لە هۆڵی داخراو، دووەم بەرزیی شوێنی مەراسیمەكە لە چاو شوێنانی دەوروبەری و تەواوی شار، ئەمانە كەشێكی زۆر ناوازەیان بەو چالاكییە گەورەیە دا، بەوەی ئیدی هونەر دوور لە جەنجاڵی و ژاوەژاوی شار پێشكەش دەكرێت، ئەمە بیرۆكەیەكی زۆر زیرەكانە بوو، پیادە كردنیشی تەژییە لە خەیاڵ و ستاتیكا، ئەوەشی سەلماندی، كە هەڵبژاردنی شوێن زۆر كاریگەرە بەسەر كەشی بەڕێوە چوونی هەر چالاكییەكی هونەر و كولتوور.
توێكارییەك
لەو كاتەی پێشمەرگە لە 2017وە لە شاری كەركووك كشاوەتەوە و هێزی بێگانە دەستی بەسەردا گرتووە، كوردستانیان چ لە كەركووك یان لە هەر شار و دەڤەرێكی دیكەی كوردستانی مەزن بێت، هەستیان بە شكست و بێزارییەكی زۆر كردووە، ئاخر شارێك كە یەك سەدە كورد خەبات و تێكۆشانی لە پێناودا كرد و قوربانییەكی زۆری بە سەر و ماڵ خستە خزمەتی ئازاد كردنی ئەو شارە، كەچی دوای 14 ساڵ لە ئازادی، جارێكی دی لە 16ی ئۆكتۆبەری 2017دا، شار بە دیلی كەوتەوە دەست داگیركەری وڵاتمان. لەم گۆشەنیگایەوە فیستیڤاڵ بە دروشمەكەی (هێز، شوناس، خۆڕاگری) پەیامێكی دەروونی (سایكۆلۆژی)ی ڕاگەیاند، كە بە هێز و خۆڕاگری، ناسنامە (شوناس) دەپارێزرێت. مەراسیمی دەست پێ كردنی فیستیڤاڵەكەش، زۆر ڕوون و ڕەوان، فیگەر و ڕواڵەت و مەسجی ناسنامەی كوردستانیانەی شارەكەی، ئاشكرا بێ سڵەمینەوە، خستە ڕوو. ئەمە بۆ بەرز هێشتنەوەی ورە و جۆش و خرۆشی جەماوەری هونەر دۆست و تێكڕای خەڵكی دی، پەیام و گوتارێكی بەجێ و كاریگەر بوو، ئەو پەیامە ئەرێنی و شكۆدارەش بە زمانی ستاتیكا و جوانی، ئاراستە و نمایش دەكرێت.
لەم فیستیڤاڵەدا (9) نمایشی شانۆیی لە هەر چوار پارچەكەی نیشتیمانی كوردانەوە، بۆ چوونە بەشی پێشبڕكێی خەڵاتەكانی فیستیڤاڵ پێشكەش دەكرێن. بە گوێرەی ئەوەی ژمارە (19)ی شانۆكار، ئۆرگانی فیستیڤاڵی شانۆی كەركووك بڵاوی كردەوە، (9) نمایش لە لایەن لیژنەی بینینی نمایشەكانەوە بۆ بەدەست هێنانی خەڵاتی (باشترین ئەكتەری كوڕ، باشترین ئەكتەری كچ، باشترین دەرهێنەر، باشترین سینۆگرافیا، باشترین بەرهەمی شانۆیی)، پەسند كران و لە ڕۆژانی فیستیڤاڵدا لە كێبڕكێی بەدەست هێنانی ئەو خەڵاتانەدا دەبن.
لە ڕۆژانی فیستیڤاڵدا هەشت نمایشی هۆڵیش پێشكەش دەكرێن، كە ئەمانەن:
-سڕینەوە، لە باشووری كوردستانەوە.
-دادگەی شاهماران، لە باشووری كوردستانەوە.
-دەروێش یان گۆدۆ، لە باشووری كوردستانەوە.
-دەنگمان نابیستن، لە ڕۆژهەڵاتی كوردستانەوە.
-هەسپێن ئازاد، لە ڕۆژهەڵاتی كوردستانەوە.
-تیرێژ، لە ڕۆژاوای كوردستانەوە.
-پرگال، لە باكووری كوردستانەوە.
-ئۆدیب شالیار، لە ڕۆژهەڵاتی كوردستانەوە.
لە هەنگاوێكی نوێدا فیستیڤاڵ چەند نمایشێك لە دەرەوەی هۆڵ پێشكەش دەكات، یەكەمین نمایشی دەرەوەی هۆڵیش، نمایشێك بوو بە ناوی (چیرۆكەكانی نوگرە سەلمان)، ئەم نمایشە چیرۆكەكانی ئەنفالی لە زیندانە سامناكەكەی نوگرە سەلمان لە قووڵایی بیابانی عەرەبستانی عیراقەوە دەگێڕایەوە، ئەم نمایشە ڕاستەوخۆ دوای تەواو بوونی مەراسیمی دەست پێ كردنی فیستیڤاڵ، هەر لە سەر قەڵای كەركووك پێشكەش كرا. بە هەمان شێوە و لە شوێنی كراوەدا، هەر لە قەڵا و لە قشڵەی كەركووكیش وەك شوێنەوارێكی مێژوویی، شانۆگەریی (تۆ تۆ كێی، تۆلیتاری من، لە هەتاودا پیاسە بكە ئۆلیڤا)ش نمایش دەكرێن. كاردۆ محەمەد ئەندامی لیژنەی باڵای فیستیڤاڵ گوتی، “ئامانج لەو نمایشانەی پانتایی جیاواز، هەنگاوێكی جودا و تازەی فیستیڤاڵە، بۆ ئەوەی ڕۆشنایی بخەینە سەر دیوی تیۆری و كردارەكیی نمایش لە دەرەوەی شانۆی ئیتالی یان ترادیشناڵ”.
توێژینەوە و هەڵسەنگاندن
لە ڕۆژانی چوارەمین فیستیڤاڵی شانۆی كەركووكدا، كۆڕ و سیمیناری ڕەخنە لە بارەی نمایشەكان ڕێك دەخرێن، ئامانج لەوە ئاشنا بوونە بە دید و تێڕوانین و تێگەیشتنی بینەران و شانۆكاران سەبارەت بەو نمایشانەی پێشكەش دەكرێن، بە دەمییەوە، لە ڕووی هەموو ڕەگەزەكانی شانۆ و نمایشی شانۆوە، هەڵسەنگاندن بۆ نمایشەكان دەكرێت.
بۆ دەوڵەمەند كردنی فیستیڤاڵ لە ڕووی تیۆرییەوە، توێژەرانی بواری شانۆ هەشت لێكۆڵینەوەیان لە بارەی هەمەجۆر لایەنی هونەری شانۆ نووسیوە، لە ڕۆژانی فیستیڤاڵەكەدا پێشكەش دەكرێن. بابەتەكانی ئەو توێژینەوانەش لە لایەن (د. حەمید ڕەزا نەعیمی، د. دڵشاد مستەفا، د. ئەییووب ڕەمەزان، د. سەردار مەحموود، د. نیاز لەتیف، د. یووسف ڕەشید، ڕێباز محەمەد جەزا)وە، ئامادە كراون، توێژینەوەكان باس لە چوار تەوەری پەیوەست بە شانۆی كوردی دەكەن، تەواوی توێژینەوەكانیش لە پای فیستیڤاڵەكەدا، وەك كتێبێك چاپ و بڵاو دەكرێنەوە.
خەڵاتی باوە گوڕگوڕ
باوە گوڕگوڕ، چەندین بڵێسەی ئاگرن بە دووریی نزیكەی 5 كیلۆمەتر بەرەو باكووری ڕۆژاوا لە قەڵای كەركووكەوە دوورە. لە نێوانی قەڵا و باوە گوڕگوڕ شاری ئەرابخا، دێرین پایتەختی گووتی هەڵكەوتووە (گووتی 22 سەدە بەر لە زایین لە زنجیرە چیای زاگرۆس پەیدا بوون، وڵاتەكەشیان لە خشتەنووسەكانی مێژوودا بە گووتیووم ناسرا بوو). باوە گوڕگوڕ هەزاران ساڵە بڵێسەی ئاگرەكەی لە عەردەوە بەرەو ئاسمان گەردن بەرز دەكاتەوە، دەكەوێتە نێو ئاقاری هەردوو گوندی گۆرگەچاڵ و شۆراو، ژێر عەردی باوە گوڕگوڕ دەریایەك نەوت و غازە. بە گوشاری غازی شلی ژێر زەوی، عەرد درزی بردووە و هێدی هێدی غاز لە بن عەردەوە بەرەو سەر عەرد دزە دەكات. جاران شوانی ئەو گوندانە بۆ ڕانە مەڕ لەوەڕاندن، دەهاتنە دەوروبەری باوە گوڕگوڕ، هەر كە گۆچانیان بە زەویدا دەخشاند، لە شوێنی بەریەككەوتنی گۆچان بە زەوییەكە، خەتی ئاگر دروست دەبوو، لەسەر ئەو ئاگرە چایان لێ دەنا.
هەزاران ساڵە بڵێسەی ئەو ئاگرە لە ڕوومەتی ئەو زەوییە بەرز دەبێتەوە، من و تۆ بە دیتنی ئەو دیمەنە سەرمان سوڕ دەمێنێت، هیچ سووتەمەنییەك بەدی ناكەین و بڵێسەی ئاگریش نەبڕاوەیە، نە با و نە باران، نە لافاو و نە هیچ شتێكی دی، ئەو ئاگرەی نەكوژاندووەتەوە.
زۆر بە چڕی، ئەو عاجباتیەی لە كەركووكە، هێندەی مایەی سەرسامی بووە، هاوتای ئەوە بووە بە هێما و ناونیشانی شارەكە. دەشگوترێت باوە گوڕگوڕ چاك و پیرێكی كورد بووە، نزرگە و گۆڕی لە نزیكی ئاگرەكە بووە، هەر لەبەر ئەوەشە، خەڵكی كەركووك ئەوانەی كەوتوونەتە بەری ڕۆژاوای شارەكە و بە دیوی ڕۆژاوای چۆمی خاسەوە، بۆ چوارشەممە سوورە هاتوونەتە باوە گوڕگوڕ، ژنانی شاریش لە باوە گوڕگوڕ، پیری دێر زەمانەی كورد، داوای كوڕیان كردووە “باوە گوڕگوڕ، بە گوڕ هاتم، بۆ كوڕ هاتم”.
لە پای ئەو پێگە گرنگەی باوە گوڕگوڕ و مێژووەكەی، چوارەمین خولی فیستیڤاڵی شانۆی كەركووك خەڵاتی باوە گوڕگوڕی داناوە. ئەو خەڵاتە دەدرێتە باشترین دەقە شانۆی كوردی، پێش ڕاگەیاندنی باشترین دەقە شانۆی كوردیش، سێ لە باشترین دەقەكان بۆ بەدەست هێنانی خەڵاتی باوە گوڕگوڕ دەپاڵێورێن، ئەو دەقەی خەڵاتەكە دەباتەوە، دەبێت بڵێین پیرۆزی بێت، هەر سێ دەقەكەش لە لایەن فیستیڤاڵی شانۆی كەركووكەوە لە یەك كتێبدا چاپ دەكرێن.
سپۆنسەر و هەڵسووڕێنەرانی فیستیڤاڵ
بە گوتەی ڕۆژنامەی (شانۆكار) ژمارە (19)ی ڕۆژی 13/گەلاوێژ/2724ی كوردی، تەواوی خەرجیی دارایی بەڕێوە چوونی چوارەمین خولی فیستیڤاڵی شانۆی كەركووك، لە لایەن 12 لایەنی تایبەتەوە لە ئەستۆ گیراوە. لە خولەكانی ڕابردوودا، وەزارەتی ڕۆشنبیری و لاوان لە حوكمەتی هەرێمی باشووری كوردستان، پشتیوانیی دارایی لە فیستیڤاڵەكە دەكرد، لەبەر ناجۆریی باری دارایی حوكمەت، بۆ ئەم خولە وەزارەت دەست كراوە نەبوو بۆ پشتیوان كردن لە فیستیڤاڵەكە، بۆیە هەڵسووڕێنەرانی فیستیڤاڵ ڕوویان لە كەس و لایەنانی دەرەوەی حوكمەت نا، ئەوانیش مەردانە هاتنە دەست و هەمەجۆر خەرجیی ڕۆژانی فیستیڤاڵەكەیان گرتە ئەستۆ.
هونەرمەندی ناسراوی شانۆ و مامۆستا لە پەیمانگای هونەرە جوانەكانی كەركووك، شكۆ عومەر كاكەڕەش بەڕێوەبەری فیستیڤاڵە، هونەرمەند ئالان هیوا سكرتێری فیستیڤاڵە، شارەزا و ڕەخنەگری شانۆ كاردۆ محەمەد سەرنووسەری ڕۆژنامەی (شانۆكار)ە، كە ڕۆژانی فیستیڤاڵەكەدا بە هاوكاریی ستافێكی نووسین و تەكنیك، بەردەوام دەردەچێت.
گەڕانەوەیەك بۆ ڕابردوو
ئەمڕۆ كە كەركووك فیستیڤاڵی شانۆ لە ئامێز دەگرێت، بەشداری كردنی نموونە لە شانۆی هەر چوار پارچەی كوردستان لەو فیستیڤاڵەدا، نیشانەی ئەوەیە، ئەم گەورە شارەی كوردستان مێژوویەكی پرشنگدار و ڕیشەداری لەگەڵ ئەم هونەرەدا هەیە. لێرەدا تەنیا بە پەلە ئاماژە بە هەندێك لایەنی ڕابردووی گەشی شانۆ لە شاری كەركووكدا دەكەین.
-لە باشووری كوردستاندا، كەركووك یەكەمین شارە كە كچانی هاتوونەتە سەر تەختەی شانۆ و وەك ئەكتەر بەشدارییان لە نمایشی شانۆییدا كردووە، لەو كاتەی لە شارەكانی دیكەی باشووردا، لە نمایشدا پیاو ڕۆڵی ئافرەتی دەبینی.
-بەر لە نیو سەدە، لە یەكەمین فیستیڤاڵی ڕۆشنبیریی كوردی لە شاری بەغدا (1974)، كەركووك خەڵاتی شانۆی بەدەست هێنا.
-ئەگەرچی هونەر و كولتوور و زمانی كوردی لە لایەن دەوڵەتی داگیركەری عیراقەوە، لە شاری كەركووك زۆرترین گوشاریان، تا ئەندازەی قەدەغە كردن و سزادان، لەسەر بووە، بەڵام هونەری شانۆ لە هەموو هەلومەرجێكدا لەو شارە نە خامۆش بووە، نە لە وەنەوز كەوتووە.
-شانۆكار و دەرهێنەرانی كورد لەم شارەدا لە ڕووی بەدەست هێنانی بڕوانامەی باڵا لە هونەری شانۆدا، پێشەنگ بوون و پێش شارەكانی دیكەی باشووری كوردستان كەوتوون، كەسانی وەك د. فازڵ جاف، د. سەلمان فایەق كاكەیی، د. هاوڕێ زەنگەنە (ئەمیان لە ئەڵمانیا وەك كەسایەتییەكی ساڵی 2024 هەڵبژێردراوە)، بڕوانامەی باڵایان لە شانۆدا بەدەست هێناوە.
لە ڕوانگەی ئەو خاڵانەی ئاماژەمان پێ دان، سەرباری كەسایەتیی مرۆڤی كوردی كەركووك، كە لە پاڵ كوردی، زمانی دیكەش دەزانێت، شارەكەش لە ڕووی كۆمەڵایەتییەوە بە قسەی مزر و خۆش و كەسایەتیی مەشرەف خۆش بە ناوبانگە، سەیریش نییە شاعیرێكی مەزنی وەك شێخ ڕەزای تاڵەبانیی تێدا هەڵكەوتووە، هەموو ئەمانە پاشخانێكی گرنگن كە بوونەتە بنگە و دیرەگی تۆكمە، ئیدی بۆیە شانۆكارانی ئەم كاتەی شار دەتوانن فیستیڤاڵ بەڕێوە ببەن و بەشدارییەكی كاراشیان لە بەرەو پێش بردنی شانۆی كوردیدا هەبێت.
