بایەخی زمانی زگماک بۆ منداڵان
فەرەیدوون سامان، سەرنووسەری گۆڤاری زمانناسیی زمان و زار/ هەولێر
زمانی زگماک یان زمانی دایک، هەر تەنێ ئامرازێکی پەیوەندیکردن نییە، لە نێوان تاکەکانی خێزان و کۆمەڵگادا، بەڵکو ڕۆحی شوناسی نەتەوەیە و یەکێکە لە هێما هەرە گرنگەکانی زیندوو مانەوەی. زمانی شیرینی کوردی مێژوویەکی دوور و درێژی تێکۆشان و هیوا و خەونی لە ناو خۆیدا هەڵگرتووە. لەو سۆنگەیەدا هەزاران ساڵە وەک کێوە سەرکەشەکانی کوردستان ڕووبەرووی توانەوەو ئاسمیلاسیۆن بۆتەوە.
لەم سەردەمەی دنیای تەکنەلۆژی زانیاری و ئایتی و هێژموونی زمانی نەتەوەی سەردەست و هەروەها زمانە بیانییەکان بەتایبەتیش زمانی ئینگلیزی، کاریگەری زۆر و راستەوخۆی لەسەر هەست و ئاوەزی منداڵانی کورد داناوە، بە ڕادەیەک زۆر لە خێزانی کورد بەتایبەت ئەوانی ڕەوشی ماددیان باشە و توانای ئەوەیان هەیە منداڵەکانیان لە قوتابخانە ئەهلی و تایبەتەکان دابنێن (ئەو خوێندنگایانەی سەرجەم وانەکانیان بە زمانی ئینگلیزی)ن، بەرامبەر بەوەش وانەی خوێندنی کوردی زۆر لە پەراوێزدایە، تەنانەت لە زۆر لەو قوتابخانانەدا تا ئەندازەیەک لە خانەی نەبووندایە.
وانەی خوێندنی کوردی زۆر لە پەراوێزدایە، تەنانەت لە زۆر لەو قوتابخانانەدا تا ئەندازەیەک لە خانەی نەبووندایە
بە دڵنیایی فێرکردنی زمانی دایک بۆ منداڵان وایان لێدەکات بتوانن پەیوەندی لەگەڵ ڕابردووی نەتەوەکەیان بکەن و لە فەرهەنگ و مێژووی ڕەسەنی خۆیان تێبگەن و لە چیرۆکی باوباپیرانیان و قارەمانێتی خۆیان بزانن. هەروەها شارەزابوون لە زمانی دایکدا یارمەتیدەرە بۆ بەهێزکردنی یەکێتی نەتەوەیی و یەکگرتوویی کۆمەڵگای کوردەواری، بەو پێیەی تاکەکان زیاتر توانای کارلێککردن و هاوکاریکردنیان لە نێوان خۆیاندا دەبێت.
لە دونیای هاوچەرخی ئێمەدا کە لە هەموو بوارەکاندا شاهیدی پێشکەوتنی خێرایە، بایەخی پاراستنی شوناسی کولتووری گەلان تیشکی دەخرێتە سەر. زمان و هونەر و وێژە گرینگترین پایەن کە ناسنامەی هەر نەتەوەیەک پێکدەهێنن و نوێنەرایەتی ئەو پردە پتەوە دەکەن کە نەوەکانی ئێستا بە رابردووی باوباپیرانیان و کولتوورە دەوڵەمەندەکەیانەوە دەبەستنەوە. لەم چوارچێوەیەدا بۆمان دەردەکەوێت کە فێرکردنی زمانی دایک بۆ منداڵانی کورد و ئاشناکردنیان بە زمان و هونەر و کەلەپوری نەتەوەکەیان بایەخێکی تایبەتی هەم لە ڕووی زانستی و هەمیش لە ڕووی کەسایەتی کۆمەڵایەتییەوە بەدەست دەهێنێت، کە لە ئەنجامدا ئەویش بەهۆی ئەو ڕۆڵە سەرەکییەوە دەبێت لە بەهێزکردنی کەسایەتی تاکی کورد و چەسپاندنی شوناسی کوردیدا.
فێرکردنی زمانی دایک بۆ منداڵانی کورد و ئاشناکردنیان بە زمان و هونەر و کەلەپوری نەتەوەکەیان بایەخێکی تایبەتی هەم لە ڕووی زانستی و هەمیش لە ڕووی کەسایەتی کۆمەڵایەتییەوە بەدەست دەهێنێت
هونەر و وێژە بە هەموو وردەکارییەکانیدا ڕەنگدانەوەی کولتوورە، هەروەها ئاوێنەیەکە ڕەنگدانەوەی خواست و خەون و ئازارەکانی گەلەکەمانە. هونەری کوردی چەندان فۆرم لەخۆدەگرێت، هەر لە سینەما و شانۆوە تا دەگات بە گۆرانی و مۆسیقا و هەڵپەڕکێی نەریتییەوە تا کاری دەستی و تەلارسازی. بۆیەش فێرکردنی هونەری کوردی بۆ منداڵان واتە گواستنەوەی بەهاکانی جوانی و داهێنان بۆیان کە هەمیشە ناسنامەی نەتەوەیی کوردیان لەوانیتر جیاکردۆتەوە. هەروەها هونەر بەشدارە لە بەرزکردنەوەی هەستی شانازی و سەربەخۆیی لای منداڵان، بەو پێیەی منداڵان هەر لەو قۆناغە هەستەوەرەی پەروەردە کردن درک بەوە دەکەن کە خاوەنی کولتوورێکی دەوڵەمەند و جیاوازن، کە شایەنی ئاهەنگگێڕانە.
چونک کەلەپووری کوردەواری دەوڵەمەندە بە داب و نەریت و بیروباوەڕێک کە سەدان ساڵە تاکی کوردی بۆ نەوەکانیەوە گواستووەتەوە. کەلەپووری کورد بریتییە لە جلوبەرگی نەریتی، جەژن و بۆنە، گۆرانی فۆلکلۆر، خواردنە نەریتییەکان. فێرکردنی منداڵان بەو کەلەپوورە کوردەوارییە، لە ئەنجامدا هەستی سەربەخۆیی و شانازی بە بنەچەی خۆیانەوە بەرز دەکاتەوە. هەروەها زانینی کەلەپوور بەشدارە لە دروستکردنی پرد لە نێوان ڕابردوو و ئێستادا، ئەمەش بەردەوامیی کولتوری کوردی بەرز دەکاتەوە و ڕێگری لە لەناوچوونی دەکات.
پاراستنی زمان و هونەری کوردی، بەرپرسیارێتییەکی دەستەجەمعییە کە دەکەوێتە ئەستۆی هەموو تاکێکی کۆمەڵگای کوردی، هەر لە خێزانەوە تا دەگاتە دامەزراوەی پەروەردەیی و فەرهەنگی
فێرکردنی زمان و هونەر و کەلەپوور بۆ منداڵانی کورد تەنیا پرۆسەیەکی پەروەردەیی نییە، بەڵکو وەبەرهێنانێکە بۆ داهاتوو. دواجار بەشداری دەکات لە بنیاتنانی نەوەیەک کە ئاگادار و شانازی بە ناسنامەکەیەوە بکات، توانای ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگەکانی سەردەمی هەبێت بەبێ ئەوەی ڕەگ و ڕیشەی خۆی لەدەست بدات. هەر لەو سۆنگەیەوە پاراستنی زمان و هونەری کوردی، بەرپرسیارێتییەکی دەستەجەمعییە کە دەکەوێتە ئەستۆی هەموو تاکێکی کۆمەڵگای کوردی، هەر لە خێزانەوە تا دەگاتە دامەزراوەی پەروەردەیی و فەرهەنگی. لە کۆتاییدا کولتوری کوردی وەک گەنجینەی بەنرخ دەمێنێتەوە کە دەبێت بە دڵسۆزانە بپارێزرێت و بگوازرێتەوە بۆ نەوەکانی داهاتوو، بۆ ئەوەی ئەم میراتە بە درێژایی کات بە زیندووی و بەردەوامی بمێنێتەوە.
ئەو منداڵانەی کە لە لایەن خێزانەکانیانەوە زمانی زگماکیان فەرامۆش دەکرێت و بە ناچاری منداڵەکانین وەک مۆدێلێکی بۆرژوایانە لە خوێندنگا ئەهلی و بیانیەکاندا فێرە زمانی نەتەوەی داگیرکەرو زمانی بیانی دەکەن بە دڵنیایی لە داهاتوودا منداڵێکی ناکام و نامۆ بە کەلتوور و زمان و ناسنامە نەتەوەییەکەی خۆی دەبێت.
.
