چه‌ند سه‌رنجێك له‌سه‌ر رۆمانی كلیدەر…
بەرگی یەكەم وەك نموونە
خالید فاتیحی/ نووسەر/ ڕانیە
رۆمانی كلیده‌ر: نووسینی مه‌حموودی ده‌وڵه‌ت ئابادی
وەرگێڕانی: سیامەند شاسواری
رۆمانی كلیده‌ر یه‌كێكه له شاكاره ئه‌ده‌بیه‌كانی رۆمانی ئێرانی و به شاكاری مه‌حموودی ده‌وڵه‌ت ئابادیش هه‌ژمار ده‌كرێ.
ئه‌م رۆمانه له ده به‌رگ پێكهاتووه و فه‌زای رۆمانه‌كه‌ش فه‌زایه‌كی كوردییه‌و زۆربه‌ی كاره‌كته‌ره‌كانیشی له كورده‌كانی خۆراسانن. ئه‌م رۆمانه بۆ زۆربه‌ی زمانه‌كانی دنیا وه‌رگێڕدراوه‌و له‌لایه‌ن به‌ڕێز سیامه‌ند شاسواریشه‌وه كراوه به كوردی. پێش ئه‌وه‌ی ئه‌م رۆمانه بكرێته كوردی به وه‌رگێڕی ناوداری كورد مامۆستا عه‌بدوڵڵای حه‌سه‌ن زاده‌م گوت به قه‌ڵه‌مه جوانه‌كه‌ی ئه‌و بكرێته كوردی مامۆستا بیانووی ئه‌وه‌ی هێنایه‌وه رۆمانه‌كه زۆره‌و ئه‌و تاقه‌ته‌ی جارانیشی نه‌ماوه.
كاتێك ئه‌م رۆمانه كرایه كوردی زۆر خۆشحاڵ بووم كتێبخانه‌ی كوردی به‌و شاكاره ده‌وڵه‌مه‌ند بووه، به‌رگی یه‌كه‌مم خوێنده‌وه، لێ مخابن هه‌ستمكرد هه‌ڵه‌ی زۆری تێدان هه‌ڵه‌كانیش هه‌ڵه‌ی زه‌قن و ناكرێ چاویان لێ بپۆشین بۆیه لێره‌دا ته‌نیا (119) لاپه‌ڕه‌م له‌گه‌ڵ ده‌قه فارسییه‌كه‌ی به‌راورد كردووه‌و ده‌یخه‌مه به‌ردیده‌ی خوێنه‌ران.
زۆربەی وەرگێڕانەكەی كاك سیامەند وەرگێڕانی وشە بە وشەیە
لە ئەنجامی خوێندنەوەی ئەم رۆمانەدا سێ خاڵی سەرەكی سەرنجیان راكێشام:
یەكەم: زۆربەی وەرگێڕانەكەی كاك سیامەند وەرگێڕانی وشە بە وشەیە، لای هەموانیش ئاشكرایە وەرگێڕانی وشە بە وشە خراپترین جۆری وەرگێڕانە.
دووەم: هەموو ئیدیۆمەكانی وەرگێڕاون. لە كاتێكدا ئەوە دەچێتە خانەی ئەدەبی بەراوردكاری و دەبێ ئیدیۆمە كوردیەكەی بەرامبەری وەبینی. چونكە بەهیچ شێوەیەك پەندو ئیدیۆم وەرناگێڕدرێن.
سێیەم: دڵنیام هیچ كەسێك بەو كتێبەدا نەچۆتەوە بۆیە دەبینین ئەو هەموو كەم و كوڕیانەی هەن. هیوادارم مامۆستای وه‌رگێڕ بۆ چاپی دووه‌م ئه‌و سه‌رنجانه له‌به‌رچاوبگرێ، تا رۆمانه‌كه به جوانترین شێوه‌و بێ كه‌موكوڕی بگاته به‌رده‌ست خوێنه‌ران.
دەقە فارسییەكە دەنووسمەوە و وەرگێڕانەكەی جەنابی مامۆستاش دەنووسمەوە، پاشان سەرنج و رەخنەكەی خۆیشم دەنووسم.
دڵنیام هیچ كەسێك بەو كتێبەدا نەچۆتەوە بۆیە دەبینین ئەو هەموو كەم و كوڕیانەی هەن
* * *
(ل20 لبهایش خشك شدە، چنان گویی برهم دوختە شدەاند…) لێوەكانی مردبوون و زمانی خنكێنرابوو… راستیەكەی ( لێوی وشك ببوون و زمانی لەگۆكەوتبوو.)
(ل23 زمینهایی….) زەویەجاڕی…. راستیەكەی (زەویەكانی) كورد دەڵێ نێرگزەجاڕ، مەرەزەجاڕ، پەمۆجاڕ. تادوایی.
ل23 فتیلە از پیش نم داشت….پڵیتە لەپێشەوە شێی هەبوو… ئەوە ئیدیۆمە باس لە كیشەی دوو كەس دەكا واتا لەپێشدا رق و كینەیەك هەبوو. كورد دەڵێ (شەڕ بە كۆنە قینان دەكرێ)
(ل30 عبدوس دودل و گرفتە….) عەبدۆس دوودڵ و دڵگیراو گوتی… راستیەكەی ( عەبدۆس بە دوو دڵی و نیگەرانییەوە گوتی)
(ل30 من باید خودرا برسانم زیر چادر عمەام…) من ئەبێ خۆم بگەیەنمەوە ژێر خێوەتی ماڵی پوورم… راستیەكەی ئەوە خێوەت نییەو رەشماڵە. خێوەت مێژوەكەی هێندە دوورو درێژنیەو زیاتر بۆ كاری سەربازی بەكارهاتووە نەك مەڕداری.
(ل30 دردی از درون فوران درد…) دەردێك لەناخەوە فیشقەكردنی ئازار… راستیەكەی (ئازارێك لە ناخەوە كڵپەی دەسەند)
(ل33 غروب سرخ است یا تیرە؟) ئاسۆ سوورە یان مۆرە؟….تیرە واتا رەش. نەك مۆر.
(ل35 از نم تن برق می زند…) سمتی لە تەڕی لەش ئەدرەوشێتەوە… راستیەكەی (لەتەڕیان له‌شی دەبریسكێتەوە)
(ل35 سم برخاك می كشد…) سم لە خاك وەر ئەدا… كورد دەڵێ (سمكۆڵان دەكا)
(ل35 قرەات صدای اشنا می شنود. گوشهاتیز!) قەرەئات دەنگی ئاشنا ئەبیستێ. گوێی تیژئەبێ! راستیەكەی كورد ناڵێ گوێی تیژئەبێ. (دەڵێ گوێی قووت كردن.. یان گوێی لەچەرمەوەبردن)
(ل35 شب ازمیان دوشقە شدەاست…) شەو شەق بووە… راستیەكەی شەو بە نیوەبووە.. یان نیوەشەو بوو. شەو راشكابوو.
(ل35 كاكلهایش پریشان است قرە ات…) پرچی پەرێشانە قەرەئات… قەرەئات ناوی ئەسپەكەی ماراڵە.. لە راستیدا یاڵەكانی پەرێشانن قەرەئات.
(ل37 شب فشردەتر شد…) شەو زیاتر گوشرا… تەنیا دەمەوێ ئەوە بزانم ئەو رستەیە چ مانایەك دەگەیەنێ. (شەو درەنگ ببوو)
(ل37 چهرە پیروپهنش بە دیدن دختر عبدوس روشن شد…) روخساری پەت و پیری بەبینینی كچی عەبدۆس روون بوویەوە. راستیەكەی (روخساری پان و پیری بە دیتنی كچی عەبدۆس كرانەوە.)
(ل39 بالبخندی امیختە بە غرور تواضع گفت…) بە پێكەنینێكی ئامیتە بە مەنەرو مل بەكوێنی وتی… راستیەكەی بە پێكەنینێكی غروورو خاكەڕاییەوە گوتی. (مل بەكوێن ئیدیۆمە واتا چارەڕەش و كۆست كەوتوو)
(ل38 این جور حیوانها از نان شب برای شما واجب ترند…) ئەمجۆرە چوارپێیانە بۆ ئێوە لە نانی شەو پێویستترن.. (چوارپێ لە كوردەواریدا بۆسەگ بەكاردێ. لێرەدا زمانی كوردی لە زمانی فارسی دەوڵەمەندترە. كورد یەكسم و وڵاخەبەرزەی هەیە)
(ل38 زین و تركش راهم تكیەبدە همین گوشە…) زین و جلەكەشی پاڵدە بەم سوچەوە.. راستییەكەی (زین و جل و جۆڕەكەی)
(ل45 مارال شانە بە دیوار دادە بود و ارام…) ماراڵ شانی دادابوو بە دیوارەكەداو ئارام بوو… راستیەكەی ( ماراڵ پاڵی وەدیوارەكەدابوو بێدەنگ بوو)
(ل45 كە گفتی عبدوس گرفتە بود. ها؟) ..وتت عەبدۆس داگیراوە، وایە؟… راستیەكەی (گوتت عەبدۆس نیگەرانە، وایه؟)
(ل49 شب شكستە و سپیدە بردمیدن بود…) شەو شكابوو كازیوەی دابوو… راستیەكەی (سیوادی دا بوو)
(ل49 بانگ ناخوشاهنگ…) بانگێكی ناخۆش دەنگ… (بانگێكی دەنگ ناخۆش)
(ل52 مارال جوان از گورستان گذشت…) لاوە ماراڵ لە گۆڕستانەكە تێپەڕی… لە رێزمانی كوردیدا ناكرێ ئاوەڵناو پێش ناو بكەوێ. دەبێ بنووسرێ (ماڕاڵی لاو… ماراڵی گەنج….) كەچی مامۆستا ناوی پێش ئاوەڵناو خستووە؟
(ل53 ازمیان بیلە چارپایان كە بدر رفت…) لە پۆلی چوارپێكان كە دەربازبوو… راستیەكەی (كە لە كۆمەڵی ولاخدارەكان تێپەڕی…)
(ل53 گلە بە گلە سنگ اندازی دیمكاری…) پەڵەپەڵە بەرداوێژێك دێمەكاری…. هیچ لەو رستەیە تێناگەم.. راستیەكەی (ناوەناوە كەڵەكەبەردی زەوی دێمەكار.)
رۆمانی كلیده‌ر یه‌كێكه له شاكاره ئه‌ده‌بیه‌كانی رۆمانی ئێرانی و به شاكاری مه‌حموودی ده‌وڵه‌ت ئابادیش هه‌ژمار ده‌كرێ
(ل53 فرورفتگی زیرشكم تپە كبود…) دڕی ژێرسگی گردی كەوگ… خواعەلیمە تێیناگەم… (ئاودادڕینی تەپۆلكەیەكی مەنگ)
(ل53 نیستان كوچك.) سبزەنابی تیرە… قامیشەڵانێك خنجیلانە. سەوزەڵانێك تۆخ… دوو رستەی ناتەواو… (قامیشەڵانێكی بچووك. سەوزەڵانێكی تۆخ)
(ل56 نوك پستانهایش…) نووكی مەمكەكانی… كورد دەڵێ (سەرگۆی مەمكەكانی)
(ل 62 چهرە تكیدە و كندمگونش را سبیل سیاه و …) روخسارە داتەكاوەكەی سمێڵیكی گەندەمووی رەش و… راستیەكەی (روخساری بە قوڵداچوو گەنم رەنگی و سمێڵە رەش و..)
(ل 62 كنار خورجین خوش نقش و نگار مادیانش…) لە تەنیشت تێڕی خۆش نەخش و نیگاری ماینەكەی… راستیەكەی (لەتەنیشت تێڕی پڕنەخش و نیگاری ماینەكەی…)
(ل 63 قهوەخانەدار…) چایخانەدار… راستیەكەی (چایچی)
(ل 63 سكەی در بشقاب گذشت..) پارەیەكی خستە ناو ژێرپیاڵەكە… بشقاب دەورییە نەك ژێرپێاڵە.
(ل 63 قامت و چهرە او را می توانست درخیال ببیند…) باڵاو روخسای دەروێشی لە خەیسل دا ئەبینی… راستییەكەی ده‌یتوانی روخساری بە خەیاڵ ببینێ… (خەیسل) نازانم یانی چی؟)
(ل 66 بە او بگو فرداشب…) پێیبڵێ سەیزو شەو… تێنەگەیشتم… راستیەكەی (پێیبڵێ سبەی شەو)
(ل68 خانەهای تودرتو…) خانووی توەندەرتوو… راستیەكەی (خانووی بەسەریەكەوە)
(ل 69 روی شكم ماهور.) لەسەر ورگی گردەكە.. راستیەكەی (لەسەر تەپۆلكەكە)
(ل69زنها تنور را حلقە كردە و دركشمكش پختن نان بودن.) ژنان تەنوورەكەیان دەورە دابوو و خەریكی كێشەی نان كردن بوون. راستیەكەی (ژنان لەدەوری تەندوورەكە هاڵابوون و خەریكی نان كردن بوون)
(ل71 بلقیس بال یل مارال گرفت و …) بڵقیس باڵی كراسەكەی ماراڵی گرت و… (راستیەكەی بەڵقیس قۆڵی ماراڵی گرت و…)
(ل71 چراغ موشی پیەسوز.) چرای دەستی رۆن سووت. ئەوە كورد پێیدەڵێ فتیلە.
(ل73 باد در مشت.) با لە قۆڵی مشتی دا. ئەوە ئیدیۆمە واتا بەدەستی بەتاڵ.
(ل74 خمیر را ناشیانە بە تنور پسپاندە كە نانها نیم پوخت واگردیدە، دراتش افتادە و كلوج شدە اند.) هەویرەكەی داوە بە تەنووری ساردەوە، نیوەبرژاو هەڵگەراوەتەوە و كەوتۆتە ناو ئاگرەكەو بووە بە خەڵووز. هیچ لەسەر شێوازی وەرگێڕانی رستەكە ناكەم. تەنیا مەبەستم لەوەیە نان یان هەویر دەكەوێتە ناو تەندوور و دەسووتێ كورد دەڵێ بۆتە (كۆڵوو)
(ل74 مارال بالهای چارقدش..) ماراڵ لۆكانی لەچكەكەی… لۆ واتا قەف. لۆی پشتێن. ئەوە لفكەی دەسماڵە.
(ل75 باخود زمزە های غریبانە داشت.) لە ژێر لێوەوە نارەنارێكی غەریبانەی ئەكرد. (لەژێر لێوەوە نارەنارێكی غەریبانەی دەكرد)
(ل80 پایان غروب.) كۆتایی خۆرداچوون. (خۆرئاوابوون)
(ل83 میخهای سیا چادر هارا…) سنگی خێوەتەكانیان.. (ئەوە ڕەشماڵ- تاوڵ،ە) نەك خێوەت.
(ل83 جغدی بر خرابەای نشستە، زن بربام.) كوندی سەر كەلاوە، ژنی گوێی بان…) راستیەكەی. (كوندێك لەسەر كەلاوە هەڵنیشتووە و ژنێك لەسەربان.)
(ل93 دوسوی دیواركهن جوانان ایستادە اند.) لەهەردوو بەری دیواركۆنە جەوانان وەستاون.. (لە هەردوولای كۆنە دیوار لاوان وەستاون)
(ل93 درخطەكویری خراسان اگرزائدە شدەباشی، با باد همزادی.) لە كەوشەنی بیابانی خوراسان دا ئەگەر زابێتی، لەگەڵ با هاوزادی. راستیەكەی (لە كەوشەنی بیابانی خۆراسان ئەگەر لە دایك بووبی، لەگەڵ با دا ئاواڵدوانەی)
(ل97 چرا همین جور گرگی نشستەای…) بۆچی وا وەكو گورگ دانیشتوویت و … ئەوە ئیدیۆمە واتا (بۆچی وا هەڵترووشكاوی و …)
(ل101 دستهایش را قلاب زانوكرد.) دەستەكانی كرد بە قولاپی ئەژنۆی. رێك وشە بە وشە. كورد دەڵێ دەستی لە ئەژنۆیان وەرێنا.
(ل102 باد ارام گرفتەبود.) با ئارامببوو. راستیەكەی بایەكەی خستبوو.
(ل102 ساعدش رامپل مردها روی پیشانی خود گذشت.) بەلەكی دەستی وەك مردوەكان خستە سەر تەوێڵی. راستیەكەی مەچەكی وەكو پیاوان خستە سەر ناوچەوانی. جەنابی مامۆستا، مەچەك و بەلەكی لێ تێك چووە و (مرد) پیاویشی لێ بۆتە (مردوو)
(ل108 فرداشب.) سەیزو شەو. (سبەی شەو)
(ل110 پوستە كاهگل.) قوڕی دیوارەكە. راستیەكەی درزی دیوارە سواغ دراوەكە.
(ل111خوشە های رسیدە گندم.) هێشووی گەیوی گەنم. كورد دەڵێ گوڵەگەنم. هێشوو بۆ ترێ بەكاردێ.
(ل118گرد و خاك زیرسم اسب بر سرو روی زیور نشست.) تۆزو خۆڵی بن سمی ئەسپەكە نیشتە سەرو بەچكی زیوەر. (نازانم بەچك یانی چی. راستیەكەی تەپوتۆزی ژێر سمی ئەسپەكە سەرو روخساری زیوەری داپۆشی)
(ل119 سهلە كە بلقیس از او بیزارست. روزمین نمی تواند سبزش راببیند.) رێزهیچ، بڵقیس لێی بێزارە. ناتوانێ بەسەوزی لەسەر زەوی بیبینێ. رستەكەی دوایی ئیدیۆمە ئەوە بووك و خەسوون چاویان پێك هەڵنایە. راستیەكەی (هیچ كە بەڵقیس لێی بێزارە. هەتا چاویشی پێ هەڵنایە.
(ل119 او بی زبان چەگناهی كردە؟) ئەو ڕەبەنە چ تاوانێكی كردووە. راستیەكەی (ئەو بەستەزمانەچ تاوانێكی كردووە؟ ) ڕەبەن، مامۆستا هەژار لە هەنبانە بۆرینەدا دەڵێ(ڕەبەن: سەڵت، بێ ژن. گەڕیدەی ماڵ بەكۆڵ) خۆ زیوەر ڕەبەن نییەو خێزانی گوڵ محەممەدە؟!
