هەرجارەی شاعیرەکی هەولێرێ
بێ بەش (١٩٣٢-١٩٩٨)شێخ ڕەزای هەولێرێ
کەمال ڕێناس/ شاعیر/ ئەلمانیا
ئەمجارە بارگەوبنەمان لەهەوارگەی شاعیرێکی هەولێری هەڵدەخەین، کە شاعیرێکی جیاواز، بوێر، دژەپاو، زمان پاراو، فەرامۆشکراو، داهێنەرە، ئەویش بێ بەشی شاعیرە(١٩٣٢-١٩٩٨)، ئەوەی ئەوشاعیرە، لەشاعیرانی تری هەولێری جیادەکاتەوە شیعرە هەجوەکانیەتی، بە شێخ ڕەزا تاڵەبانی هەولێر ناسراوە، بوێرییەکی لەڕادەبەدەری دەوێت مەلازادەبیت، ئیمامی مزگەوت بیت، بێ گوێدانە تیروتوانجی کومەڵگا شێخ ڕەزایانە بنووسیت،
مەیدانی هەجوو جگە لەبوێری شاعیر، سوارچاکی عەگیدووباشیشی گەرەکە لە شاعیرییەتی، وەک چۆن لەبواری هونەر داوە موێکییان نێوانە کۆمیدیاوتەهریج(خۆقەشمەر کردن تاپێت پێبکەنن)بەهەمان شێوە هەجووجنێوبازی بەشیعر تەنها داوە موێکییان نێوانە، گەر شاعیر زمانڕەوانی وباڵایی پەیام گەیان وشاعیرییەت لەشیعرەکانی بوونی نەبێت، نابێتە هەجوو، دەبێتە جنێو، بۆ تێگەیشتن لەوەی شاعیر بۆ شیعری هەجووی نووسیوە؟چۆن لەهەجوو گەیشتووە؟بەباشی دەزانم بۆچوونی بێبەشی شاعیر وەک خۆی بخەمە ڕوو کە لەچاوپێکەوتنێک باسی هەجوو دەکات ، دەڵێت:-
[من بەش بەحاڵی خۆم زۆر بە رێچكەی، شێخ رەزا موتەئەسیرم ، چونكە هەجوو لە بارو زرووفێكی وادا كە مقایسی تێدا دەشڵە ژێ لام وایە باشترین چـەكێكی فكریە بۆ رەخنە گرتن لە واقـیعـی تاڵ و دژوارو سەرەرای ئەوەش خـۆم نەفسیەن ئیسراحەتی پێدەكەم بەتایبەتی لە هەجووی ئەو جۆرە شــتو كەسانەدا ، كە بەلامەوە شایەنی ئەوەن چـونكـە چـەقـەڵی ناو چــەمن وەك گوڵە بەرۆژەشن و مۆ تەكـەی سەرە رێی پەیامی خۆشەویسـتین][دەربارەی شێخ ڕەزا دەڵێت :-شاعیرێكی بلیمەتە چونكە شیعر بە وەزنو قافیەو زەنگو سۆزو ئاوازو بەحرەكانی مەجبوری
شێخ بووە ! كەچی ئەو مەجبوری هیچ شتێك نەبووە !؟ لام وایـە بە پێی خــــو ێـنـدنـەوەی خــۆم
یـــەكــــێـــكـــی وەك ئــەو دروســت نەبووەو ناشــبـێ ]
-بێبەش لەبەر هۆکاری ئەوەی خوێنەرێکی باشی شیعر بوە، شیعری شاعیرانی ئەزبەربوە، شیعرێکی جوانی دیبێت، لەبەر کاریگەری بەشاعیرو شیعرەکە حەزی کردوە هاوبەشی شاعیرەکە بێت بۆ گەیاندنی زیاتری واتای شیعرەکان بۆ خوێنەروتامەزۆی شیعر، هەستاوە شیعرەکانییانی تەخمیس کردوە بە جوانترین شێوە، وەک دەزانین تەخمیسی شیعری هەموو کەسێک دەرەقەتی نایەت، بوێری ئەوە ناکات شیعرەکان تەخمیس بکات، بێ بەش شیعری (مەحوی، دڵدار، پیرەمێرد، قانع، کەمالی، مەلای گەورە، جاهید، وردی، هێمن، شێخ ڕەزا)تەخمیس کردوە، لێرە بەباشی دەزانم کە بە چەند تەخمیسێک شرۆڤەکەمان دەوڵەمەندتر بکەین
بێ بەش و مەحوی
ئەنێمە سەر سەرم پیاوێ قسەی خۆش بێ وەكوو شیعرم
لەگەڵ خوا شەرت و عەهدم بێ هەتا ئەو ڕۆژە دێ دەمرم
گەدا بێ شا بێ ڕوو گرژ بێ بە شیعر نەقدی لێ ئەگرم
لە پاداشتی قسەی ساردا هەمە ئاهو هەناسەی گەرم
كەسێ شێتانە بەردم تێ گرێ من بەرقی تێ ئەگرم
……. بــێ بـەش و شـێـخ رەزا ……….
لادە خــۆت لــێـم لادە ئــەحـمـەق نـامـبـرێ تـیـغــی دەبـان
شــــــیــعـرەكـانم تیـغ بـە ندە ، تـۆ لـە خــــوارو مـن لـە بـان
تــۆڵـــە خـــــــواردت تـا نــەكـەم نـازانـی زانـایـیـم جــــە بـان
تـۆ هــە تـە تـیـغـی دەبـان و مــــن هـــەمـــە تـیـغــی زوبـان
-بێ بەش(١٩٣٢-١٩٩٨) دووربینییەکی بەرچاوی هەبوە، هەردەم لەڕێگەی شیعرەکانی لەگەڵ ئازاری میللەتەکەی بوە، بوێربوە لەدەست خستنە سەر ناعەدالەتی کۆمەڵگا، دکتۆر ئاسا دەستنیشانی دەردەکانی کۆمەڵگای کردوە، پێمخۆشە لێرە شیعرێکی کەبەزمانێکی هاسان وڕەوان نوسیوە، وەک نموونە بهێنمەوە، کە باسی حە ق وناحەق دەکات، هەندێ شیعر بەماوەیەکی کورت ماوەبەسەرچوودەبن، هەندێ شیعریش بۆ هەموو زەمانێک دەبن، بێ بەش ئەوشیعرەی دەڵێی ئیمڕۆ نووسیوە، دەڵێ:
…………. حـــــــەق و ناحــــــــەق ………….
حـــــــەق و ناحــــــــەق بـــەجـــــــارێ تـێـكــەڵاوە
ئـــەگـــەر راســـــتـيـت دەوێ راســــــتـی نـەماوە
هــــەزاری بــێ نـیـشـــانـت پــێ نـیــشـــان دەم
كــــە روتـبــەی بــەرزی ئــێـســــــــــتا پـــێ دراوە
هــــــــەزاران عـــــــاقـڵ و دانـاش ئــــــەبــیـنـــی
لـــــە ژێر باری غـــــەمــــا پـــشـــــــتـــی چەماوە
هــــەزاران خـــــانەدان خـــــانـەی خـــــــەراب بـوو
هـــــــــــــەزاران ناپـیـاو ئـێســــــــــــــــــتا پـیـاوە
هــــەزاران راســـتـگـۆش ئـێـســـــــــتاكە بـەنـدن
لـــــە بـەنـدیخـــــانـــەی نـوگـــرەو ســـــــــەمـاوە
دەمــت ئـەبرن ووشــــــەی حــەق بـێ لە دەمـتـا
بـڵـێـی حـــــەق ، تــەق دەروونـــت كـــون كـراوە
عــــەدالـــەت وابـــێ تـف بـێـتـە عـــــــەدالـــەت
لـــــەلام وایـــە عــــــەدالـــەت هــــــــەر بـەنـاوە
عـــەدالــەت حـــــەق ئــەزانێ چــــــیـنـە ئـەمرۆ
لــــــــــە حــــــــەق لادان زوڵـــم و بــەنـدو داوە
خــــەیـاڵــت خـــاوە بـێ بەش بـێـبـەشـــت دەن
دەبــــێ بســـتــێنـدرێ حــــــەق كـــەی دراوە
( بێ بەش ) نـيـســــــانى 1957 زايـنــى
-هەرشاعیرێک لەنێو دیوانەکەی ، شیعرێکی شاشیعرە لەنێو شیعرەکانی، بێ بەش شیعرێکی هەیە، کە بەخۆم لەگەورەنووسەری کۆچکردوو مەحمود زامداری برای بێ بەش گۆێم لێبوە، کە گوتی(هەموو شیعرەکانی بێ بەشی برام لەتای تەرازوێک بێت، شیعری هیچ لەتای تەرازوێکە)بەڵێ شیعری هیچ یەکێکە لە شیعرە فەلسەفییەکان، باس لە پوچگەرایی دەکات لەودونیایە بێ دەماروسپڵەیە، گرنگی شاعیر لەو شیعرە لەوەدایە بەزمانێکی بێ گرێ وگۆڵ وسادەوهاسان باس لە بیردۆزێکی ئەزەلی بوون دەکات ، شۆربۆتەوە نێو دەریای پوچگەرایی، لێرە شیعری هیچ دەخەمە ڕوو، بزانن کە ناحەقمە منیش مەحموود زامدار ئاسا سەرسام بم بەشیعری هیچ وبەشاکارێکی کەموێنەی لەقەڵەم بدەم!
……………………. هـــــیـــــچ ……………………………
هـیـچـە دونیا چـە ند سەرنجی لێ ئەدەم وەك پیـاوی هیـچ
غــەم مـەخـۆ زانیت كە هیـچـە خۆت مەخە قەت داوی هیـچ
ئــەم هــەمــوو قـەســرو قسوورەی تۆ ئـە بینـی گەر بەچاو
بـەردی هــیـچ و داری هــیـچ و خـــــاوەن و دانـاوی هـیـچ
گــەر دەبینـــی پـیـاوی خــاوەن رو تـبــەوو ناوو نیـشــــــان
هـەر لــە ئـێســتـا تـێـت بگــە یـنـم لـێـی نراوە ناوی هیـچ
هیـچ مـە بـە هەر چەندە هیـچی،خۆت مەشێو ێـنە بە هیـچ
چــەند هــەزاری وەك جـەنابت چـوون لـە ژ ێر پـێـناوی هیـچ
چـە ندی زەرب و تەرح و جـەمعی بۆ ئـەكەم هەر هـیـچ ئـەكا
دەستی هیـچ و لاقی هیـچ و عەقلی هیـچ و چاوی هیـچ
ئەو هـەموو هیـچـەی كە دیتت چـۆن بە هیـچ مەغرور ئە بی
لادە لـەم فكرەی كە هــە یـتـە یـەعـنی فكری خـاوی هیـچ
تۆ كــە ئــەنـدامــێكی هـیـچـی عــاقـیـبـەت ئـە نـدامـەكەت
كـاكـە ئــەرزێـتـن لــە خــاكـا پـێـت ئـەڵـێـن هـیـچـاوی هیـچ
گــەر بــە چـــاوی دڵ تــەمــاشــای ئـەم خــەراباتــە بكــەی
تێ دەگـەی وەك تێ گـە یـشـتـووی عاقل و داناوی هـیـچ
هیـچ و پووچــی هـە ندە زۆرە هـیـچـی دونـیـای بـێ وەفا
خــوایە بمـپـارێزی خـوایـە تـۆ لـە دەســت بـەد ناوی هـیـچ
شــیـعـرەكـەی دامناوە بۆ هیـچ تێت دەگە ینێ هیـچی تۆ
با بزانن گــــــــــەر نـــەزانن پـیـرو گـــــە نـج و لاوی هیـچ
( بـێ بـە شـا ) ئەم هیـچـە هیـچـە كێ یە فێری كردووی
فـــێری كـــردم كاكــی هیـچـم مــەردەكی زاناوی هیـچ
