نۆڤلێتی “حه‌بیبه”ی نیهاد جامی،
له‌نێوان تاك ده‌نگیی و سایكۆلۆجیای منی ئاڵۆز
دانا عەسکەر/ نووسەر
ته‌كنیكی هونه‌ری گێڕانه‌وه‌ی مۆنۆلۆگ له‌چیرۆك یا ڕۆمان یاخود نۆڤلێت، یه‌كێكه له ته‌كنیكه باوه‌كانی هونه‌ری گێڕانه‌وه‌ی سه‌رده‌میانه، كه له‌سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیسته‌وه لای چیرۆكنووسانی وه‌ك جمیس جوێس و ڤێرجینا ۆڵف و مارسێل برۆست، به‌كار هاتووه و، به‌شێوه‌یه‌كی به‌رچاو دوای گه‌شه‌سه‌ندنی ئه‌م جۆره له نووسین و ده‌رچوون له گێڕانه‌وه‌ی ئه‌ده‌بی باو، زۆرترین چیرۆكنووسانی جیهان په‌نایان بۆ ئه‌م جۆره ته‌كنیكه له گێڕانه‌وه‌ی چیرۆك بردووه، له‌مێژووی ئه‌ده‌بی ئێمه‌شدا به‌هه‌مان شێوه چیرۆكنووس و رۆماننوسه‌كان په‌نایان بۆ ئه‌م جۆره ته‌كنیكه بردووه و تاڕاده‌یه‌كی به‌رچاو سه‌ركه‌وتووبوون، یه‌كێكه له ته‌كنیكه سه‌ركه‌وتووه‌كانی بواری نووسینی ئه‌ده‌ب، كه ئێستا له‌سه‌ر ئاستی جیهان كاری له‌سه‌ر ده‌كرێت، كه په‌یوه‌سته به میتۆدی ده‌روونشیكارییه‌وه.
له‌ڕووی تیۆری ده‌روونشیكارییه‌وه، سه‌رچاوه‌ی ته‌كنیكی مۆنۆلۆگ ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ نۆستالیژیا، واته سۆزی گه‌ڕانه‌وه بۆ ڕابووردوو، ئه‌مه نه‌ك به‌و مانایه‌ی هه‌موو مۆنۆلۆگێك په‌یوه‌ندیی به نۆستالیژیاوه هه‌بێ، به‌ڵكو به‌ومانایه‌ی هه‌موو ئه‌و فۆرمه له گێڕانه‌وه په‌یوه‌ندیی به ڕاگرتنی زه‌مه‌نی ئێستاوه هه‌یه و، له‌ڕێی خودی گێڕه‌ره‌وه‌وه، په‌نا بۆ زه‌مه‌نێكی دی ببات، واته گێڕه‌ره‌وه، له‌بری ئه‌وه‌ی قسه له‌باره‌ی ئێستاوه بكات، پشت له ئێستا ده‌كات و، له‌ناو زه‌مه‌ن و زه‌مینێكی دیدا ده‌ژی. به‌شێوه‌یه‌كی گشتیی مۆنۆلۆگ واته تاك ده‌نگیی.ئه‌وه‌ی گێڕانه‌وه‌ی مۆنۆلۆگ به‌سه‌ركه‌وتوویی ده‌هێڵێته‌وه، ئه‌وه‌یه گێڕه‌ره‌وه بتوانێت خوێنه‌ر له‌به‌رده‌وامیی خوێندنه‌وه‌ی چیرۆكی نێو نۆڤلێته‌كه‌ی دانه‌بڕێت.
جۆره‌كانی مۆنۆلۆگ، یه‌كه‌م: مۆنۆلۆگی كه‌سێتی، ئه‌م جۆره‌یان گوزارشت له خودی كه‌سێتی و یاده‌وه‌ریی و ئه‌زموونه‌كانی ده‌كات. جۆری دووهه‌م: مۆنۆلۆگی درامیی: كاتێك كه‌سێتی قسه له‌گه‌ڵ خۆی ده‌كات و هه‌موو بیرۆكه و سۆزداریی ناخی ئاشكرا ده‌كات. جۆری سێهه‌م: مۆنۆلۆگی پێچه‌وانییه: ئه‌م جۆره‌یان كاتێك قسه له‌گه‌ڵ كه‌سایه‌تییه‌كی دیدا ده‌كات، كه نائاماده‌یه، بۆیه ئه‌زموون و یاده‌وه‌رییه‌كانی ده‌گێڕێته‌وه. جۆری چواره‌م: مۆنۆلۆگی گێڕانه‌وه، كاتێك كه‌سایه‌تی چیرۆكێك ده‌گێڕێته‌وه، زۆرجار ڕووداو یا ئه‌زموونێكی له پێشینه‌ی خۆی ده‌گێڕێته‌وه.جۆری پێنجه‌م: مۆنۆلۆگی فه‌لسه‌فی، ئه‌م جۆره‌یان كاتێك كه‌سایه‌تی له باره‌ی ژیان و گه‌ردوون و شتگه‌لێك نزیكه له بیروباوه‌ڕی خۆیه‌وه قسه ده‌كات. هه‌موو ئه‌م جۆره له گێڕانه‌وه، ده‌چنه خانه‌ی مۆنۆلۆگی ناوه‌كییه‌وه.
هه‌ر له‌م سیاقه‌وه، نۆڤلێتی ” حه‌بیبه ” ی نووسه‌ر نیهاد جامی، ده‌چێته خانه‌ی جۆری سێهه‌می مۆنۆلۆگه‌وه، كه مۆنۆلۆگی پێچه‌وانه‌یه
به‌شێوه‌یه‌كی گشتیی مۆنۆلۆگی ناوه‌كیی بریتییه له‌و ده‌نگه ده‌ره‌كییه‌ی ناخمان كه په‌یوه‌سته به مێشكمانه‌وه، كه ڕاسته‌وخۆ په‌یوه‌ندیی به وێنه‌ی یاده‌وه‌ریی و ئه‌ركه هه‌سته‌وه‌ره‌كانی خۆمانه‌وه هه‌یه، كه ڕێگا به بیستنی خۆمان ده‌دات بێ ئه‌وه‌ی زمان بێتگۆ گۆ. له ڕووی میتۆدی ده‌روونشیكارییه‌وه، ده‌كرێ بپرسین، ئایا ده‌نگی ناوه‌كیمان له‌گه‌ڵ ده‌نگی ده‌ره‌كیمان تێكهه‌ڵكێش ده‌بێت؟ ئه‌م پرسیاره ده‌كرێ وه‌ك ئاماژه‌یه‌ك بۆ وێنه وه‌ستاوه‌كه‌ی مۆنۆلۆگ، كه له‌نێوان عه‌قڵ و توانا هه‌سته‌وه‌ره‌كانی ناخمان یه‌ك بگرنه‌وه و، زمان بخه‌نه‌لاوه، لێره‌دا هه‌م ئه‌ركی زمان و هه‌م ئه‌ركی زه‌مه‌ن ده‌خه‌ینه‌لاوه، بۆیه له مێشكمانه‌وه هه‌ندێك ئاماژه ده‌بن به هاوكارمان بۆ جیاكردنه‌وه‌ی ئه‌و ئه‌زموونه هه‌سته‌وه‌ریانه‌ی به‌بێ پشتبه‌ستن به ئه‌زموونی زمانه‌وانی كه ده‌نگی ناوه‌كی به‌سه‌ر ده‌نگی ده‌ركیدا زاڵ ده‌بێت.
هه‌ر له‌م سیاقه‌وه، نۆڤلێتی ” حه‌بیبه ” ی نووسه‌ر نیهاد جامی، ده‌چێته خانه‌ی جۆری سێهه‌می مۆنۆلۆگه‌وه، كه مۆنۆلۆگی پێچه‌وانه‌یه، ئه‌م جۆره‌ی ته‌كنیكی گێڕانه‌وه‌ی مۆنۆلۆگ، له‌ڕووی تیۆری ده‌روونشیكارییه‌وه، به‌زمانی ئه‌وی نادیار قسه ده‌كات و، ده‌یه‌وێ بیهێنێته‌وه ناو ژیان، به‌تایبه‌ت له‌به‌شی یه‌كه‌می ئه‌م نۆڤلێته،كه سه‌ره‌تایه‌كه بۆ گرێدانی ته‌واوی به‌شه‌كانی ئه‌م نۆڤلێته به شێوه‌ی بازنه‌ی لێكدانه‌بڕاو.
به‌پێی میتۆدی ” مه‌رگی نووسه‌ر ” لای فه‌یله‌سوف و ڕه‌خنه‌گری فه‌ره‌نسی، ڕۆڵان بارت، ئه‌م جۆره گێڕانه‌وه ده‌چێته خانه‌ی مه‌رگی نووسه‌ر، به‌و پێیه‌ی گێڕه‌ره‌وه به‌ڕاناوی ئه‌وی تری نادیاره‌وه حیكایه‌ت ده‌گێڕێته‌وه، ئه‌وه‌ی نیهاد كاری له‌سه‌ركردووه، دووجۆر له مه‌رگی نووسه‌رمان بۆ ده‌خاته ڕوو، یه‌كه‌م گێڕانه‌وه‌ی حیكایه‌تی دایكێك كه نائاماده‌یه، دووهه‌م چیرۆكه‌كه له‌لایه‌ن منی نادیاره‌وه ده‌گێڕێته‌وه، كه‌وایه دووانه‌ی من و ئه‌وی نادیار، جۆرێكی تری میتۆدی مه‌رگی نووسه‌ره، كه به‌ته‌كنیكی مۆنۆلۆگ ده‌یگێڕیته‌وه، داجار له كۆتایدا ده‌چێته خانه‌ی خزمه‌تی گشتییه‌وه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هه‌م دایكێكی نائاماده ده‌هێنێته‌وه ناو ژیان، هه‌م دونیایه‌كمان بۆ ئاشكرا ده‌كات، كه سه‌رچاوه‌ی گه‌شه‌ی مه‌عریفه‌یه، ئه‌ویش كتێبه، له‌ڕێی پاشخانی مه‌عریفه‌ی كاره‌كته‌ری حه‌بیبه‌وه.
نۆڤلێتی حه‌بیبه به شۆپۆلی هۆش نووسراوه، شه‌پۆلی هۆش به‌واتا مۆنۆلۆگی ناوه‌كی، ئه‌م چه‌مكه واته شه‌پۆلی هۆش “تیار الوعی” گوزارشت له‌و جۆره نووسینه‌ناوه‌كییه ده‌كات، كه هه‌وڵی رێكخستنه‌وه‌ی زنجیره‌یه‌ك بیرۆكه له ڕێی هۆشه‌وه ده‌دات، ئه‌م بیرۆكه‌یه یا مۆنۆلۆگی ناوه‌كی دانه‌ڕێژراوه، یاخود په‌یوه‌ندیی به هه‌ڵسوكه‌وتی كه‌سێتی نووسه‌ره‌وه هه‌یه، دواجار گرنگیی ئه‌م شه‌پۆله كه به مۆنۆلۆگی ناوه‌كی ناسراوه، ڕێگه‌یه‌كی جیاواز ده‌گرێته به‌ر، ئه‌ویش گه‌شه‌كردنی بیرو هه‌سته لای نووسه‌ر، كه شێوازی گێڕانه‌وه‌ی باو تێده‌په‌ڕێنی، ئه‌م بیرۆكه‌یه له لایه‌ن فه‌یله‌سوفی ئه‌مریكی “جیمس ولیام” له كتێبی ” بنه‌مانی زانستی سایكۆلۆجیادا به وردیی باسی ده‌كات.
شێرزاد حه‌سه‌ن یه‌كێكه له‌و نووسه‌رانه‌ی دونیای چیرۆك و ڕۆمانی كوردی، كه زۆرترین كاری له رۆمان و چیرۆكه‌كانی به شه‌پۆلی هۆش كردووه، به‌تایبه‌ت، كۆمه‌ڵه چیرۆكی ته‌نایی و نۆڤلێتی حه‌سار و سه‌گه‌كانی باوكم، له نۆڤلێتی حه‌سارو سه‌گه‌كانی باوكم، شه‌پۆلی هۆش لای شێرزاد حه‌سه‌ن، ده‌چێته خانه‌ی دژ به سستمی خێڵ و به‌تایبه‌ت باوكسالاریی، له‌م نۆڤلێته‌دا كه ڕاسته‌وخۆ گرێی ئۆدیب لای شێرزاد به ڕێژه‌یه‌كی به‌رچاو به‌ردیده‌ی خوێنه‌ر ده‌كه‌وێت، كه تێیدا مرۆڤبوون ده‌كه‌وێته مه‌ترسییه‌كی كوشنده‌وه، بۆیه شێرزاد زۆر به جوانی گوزارشتی له ده‌رئه‌نجامه‌كانی سستمی پاتریاریكی ده‌كات و، سایكۆلۆجیای مرۆڤی كورد ده‌خاته‌ڕوو، ئه‌م گه‌مه كردنه‌ی شێرزاد له شه‌پۆلی هۆش، جۆرێكه له گێڕانه‌وه‌ی ماهییه‌تی قۆناغی عه‌شره‌ت و خێڵ له سستمی كۆمه‌ڵایه‌تی ئێمه‌دا.
نۆڤلێتی حه‌بیبه به شۆپۆلی هۆش نووسراوه، شه‌پۆلی هۆش به‌واتا مۆنۆلۆگی ناوه‌كی، ئه‌م چه‌مكه واته شه‌پۆلی هۆش “تیار الوعی” گوزارشت له‌و جۆره نووسینه‌ناوه‌كییه ده‌كات، كه هه‌وڵی رێكخستنه‌وه‌ی زنجیره‌یه‌ك بیرۆكه له ڕێی هۆشه‌وه ده‌دات
به‌پێچه‌وانه‌وه لای نیهاد جامی شه‌پۆلی هۆش گیرۆده‌ی خودێكی ئالۆزه، ئه‌م خوده ئاڵۆزه خه‌می گه‌وره‌ی ئه‌وه‌یه، كاره‌كته‌ری دایكی نائاماده بگه‌ڕێنێته‌وه ناو ژیان، گه‌ڕانه‌وه‌ی كاره‌كته‌ری دایك بۆ ناو ژیان، له‌ڕێی مه‌عریفه‌وه سه‌رچاوه‌ی گرتووه، ئه‌و جیاوازییه‌ی لای شیرزاد و نیهاد ئه‌وه‌یه، یه‌كێكیان گیرۆده‌ی سستمی باوكسالارییه، ئه‌ویتریان خه‌می گه‌ڕانه‌وه كه‌سایه‌تییه‌كی نائاماده‌یه له‌ڕێی زانست و هوشیارییه‌وه بۆ ناو ژیان، وێڕای ئه‌وه‌ی هه‌ردوو نۆڤلێته‌كه له دوو جیهانی جیاوازه‌وه سه‌رچاوه‌یان گرتووه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا له دوو جۆر سایكۆلۆجیاشه‌وه كار له‌سه‌ر خه‌ونی كوردیی ده‌كه‌ن.
به‌شی كۆتایی ئه‌م نۆڤلێته.. ونبوونی نووسه‌ر و شانۆكارێك له كۆڵانه‌كانی پاریس، كه زۆرترین پانتایی ئه‌م نۆڤلێته‌ی داگیركردووه، به متۆدی بوونیادگه‌ریی نووسراوه. واته بوونێكی ئاماده له یاده‌وه‌ریی ئه‌وی په‌ناهه‌نده، كه دواتر ده‌چمه‌وه سه‌ری.
له‌به‌شی یه‌كه‌می ئه‌م نۆڤلێته‌دا، ” نووسینی وه‌سێتنامه” نیهاد جامی زۆر به‌وردیی نه‌خشه‌ی ته‌واوی نۆڤلێته‌كه‌ی له‌م به‌شه‌دا داڕشتووه، واته بازنه‌ی گشتیی ئه‌م نۆڤلێته، لێره‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێت، جارێ پێش وه‌خت ده‌بێ باسی ئه‌وه بكه‌م، كه له‌سه‌ره‌وه ئاماژه‌م به جۆری گێڕانه‌وه‌ی ئه‌م نۆڤلێته داوه، كه به‌ڕاناوی ئه‌ویتری نادیار حیكایه‌خوان وه‌سێتنامه‌كه ده‌خوێنێتوه، ڕه‌نگه پرسیاری ئه‌وه بكه‌ن، كه حیكایه‌تخوان به ڕاناوی منی دیار قسه ده‌كات! له‌ڕاستیدا ئه‌وه وه‌سێتنامه‌ی فیگۆری حه‌بیبه‌یه، بۆیه گێڕه‌ره‌وه به ده‌نگی ناوه‌كی حه‌بیبه وه‌سێتنامه‌كه‌مان بۆ ده‌گێڕێته‌وه، به‌لای منه‌وه خاڵێكی گرنگ بوو، ده‌بێ ئاماژه‌ی پێبده‌ین.
له‌م به‌شه‌دا ده‌نگی ناوه‌كی لای نووسه‌ر، كه په‌یوه‌یسته به هه‌سته‌وه‌ره‌كانی خودی نووسه‌ره‌وه، ده‌چێته خانی بێده‌نگییه‌وه، به‌وه‌ی هه‌موو وێنه‌كان به‌ر ته‌واوی فیگۆره‌كانی نێو ئه‌م نۆڤلێته ده‌كه‌ون و، ده‌بن به‌شێك له‌و نه‌خشه و پلانه‌ی كه به‌شی یه‌كه‌می ئه‌م نۆڤلێته به به‌شه‌كانی تره‌وه ده‌به‌ستێته‌وه، واته لێره‌وه وێنه و نه‌خشه‌ی كاره‌كته‌ره‌كان به یه‌كه‌وه ده‌به‌ستێته‌وه،كه په‌یوه‌ندیی به نووسه‌ره‌وه نییه. ئه‌م ڕوونكردنه‌وه‌یه بۆ ئه‌وه‌یه، كاتێ خوێنه‌ر ده‌ست به خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م نۆڤلێته ده‌بات، به‌ر ده‌یان ناونیشان ده‌كه‌وێت، هه‌ر نه‌ونیشانێك كه خوێنه‌ر به‌ری ده‌كه‌وێت، وێڕای ئه‌وه‌ی دونیایه‌كی مه‌جازی لای نووسه‌ر ده‌خاته‌ڕوو، دونیایه‌كی واقیعی هه‌ناوی نه‌خشه‌سازیی نۆڤلێته‌كه‌یه. ئه‌وه‌ی نۆڤلێت یا چیرۆك یا ڕۆمانی مۆدێرن له گێڕانه‌وه‌ی ئه‌ده‌بی باو جیاده‌كاته‌وه، به‌شێوه‌یه‌كی گشتیی دونیابینی و پاشخانی مه‌عریفی و به فه‌نتازیاكردنی زمان و ئیستاتیكایه. له‌به‌شی ” په‌راوێزێك بۆ كتێبه‌كه‌ی دایكم” نووسه‌ر ده‌ڵێ ” ئه‌وه‌ی من و دایكمی بۆ هه‌تاهه‌تایه پێكه‌وه ده‌به‌ستێته‌وه بوونی میلان كۆندێرایه، كۆندێرا په‌یوه‌ندیی ئێمه ده‌باته ئاستێكی تره‌وه” ئه‌مه به‌شێكه له‌و مه‌عریفه‌یه‌ی كه نووسه‌ر له‌م نۆڤلێته‌دا ته‌وزیف كردووه، لێره‌دا ئه‌و ئاماژه‌یه‌مان بۆ ده‌خاته‌ڕوو، كه نووسه‌ر ده‌ڵێ ” ده‌مه‌وێ دایكم بگه‌ڕێنمه‌وه ناو ژیان” ئه‌مه ئه‌و دونیا واقیعیه‌یه كه له‌ڕێی مۆنۆلۆگی ناوه‌كییه‌وه ده‌یكات به ده‌نگێكی دیار، ئه‌و جیاوازی له نێوان ئه‌م ده‌ربڕینه‌ی نیهاد جامی و ئه‌لبێرت كامۆ له باره‌ی فه‌لسه‌فه‌ی مه‌رگ و ژیان، ئه‌وه‌یه كامۆ به‌ڕه‌شبینییه‌وه ده‌ڕوانێته ژیان و پێی وایه ئه‌م شارستانییه‌ته مادییه‌ی له‌ڕێی ڕووخانی ئاینه‌وه سه‌ری هه‌ڵه‌دا، گومانی خسته هه‌موو پێدراوه‌كانی ئاین و دۆزه‌خ و به‌هه‌شت و، ئیدی ژیانی به‌شێوه‌یه‌كی به‌رچاو گۆڕی، به‌پێچه‌وانه‌وه لای نیهاد جامی مه‌رگی گه‌ڕانه‌وه شوێنی خۆی و ژیانی به پێشهاته‌كانی دونیایه‌كی دییه‌وه به‌سته‌وه، بۆیه له‌ڕێی گێڕانه‌وه‌ی ئه‌م چیرۆكانه‌وه ده‌یه‌وێ دایك وه‌ك مه‌سه‌له‌یه‌كی ویژدانیی و مه‌عریفی بگه‌ڕێنێته‌وه ناو ژیان، ڕاسته ڕه‌شبینییه‌كه‌ی كامۆ په‌یوه‌ندیی به پرسیاریی فه‌لسه‌فی جدییه‌وه هه‌یه، به‌ڵام گه‌ڕانه‌وه‌كه‌ی نیهادیش له‌ڕێی هه‌سته‌وه په‌یوه‌ندیی به خه‌ونی گشتییه‌وه هه‌یه.
ئه‌م نۆڤلێته له‌ناو چه‌ند بازنه‌یه‌كدایه..
بازنه‌ی یه‌كه‌م: كتێب . كتێب وه‌ك سه‌رچاوه‌ی زانست و ڕۆشنبیریی گه‌شتیی له‌ڕێی یۆتۆپیاوه به دایكێكی مه‌جازییه‌وه ده‌به‌ستێته‌وه، واته دایك هه‌م نیشتمانه، هه‌م سه‌نته‌ری هه‌موو به‌یه‌كه‌وه گرێدراوه‌كانی هه‌ستی نووسه‌ره له‌م نۆڤلێته‌دا.
بازنه‌ی دووهه‌م: ئاین وه‌ك كتێب. وه‌ك چۆن له ته‌واوی نۆڤلێته‌كه‌دا ده‌یه‌وێ مرۆڤ بگه‌ڕێنێته‌وه بۆ شوێنی تایبه‌تی خۆی، گه‌ڕانه‌وه‌ی مرۆڤ بۆ شوێی خۆی له‌م نامیلكه‌یه‌دا مه‌به‌ست لێی، گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ عه‌قڵ، بۆ یه‌كسانیی، بۆ قبوڵكردنی ئه‌وی دی، به‌هه‌مان شێوه، ده‌یه‌وێ هه‌رسێ كتێبه پیرۆزه‌كه‌ی خودا بگه‌ڕێنێته‌وه لای مرۆڤی عاقڵ و هوشیار، له‌سیاقی گێڕانه‌وه‌یه‌كی فه‌نتازیی، نووسه‌ر ده‌یه‌وێ ئه‌و جیاوازییه‌ی كه له‌نێوان كتێبه پیرۆزه‌كانی خودا هه‌یه، قورئان، ته‌ورات، ئینجیل، وه‌ك چۆن خودا بۆ مرۆڤایه‌تی دایگرتووه، پێویسته مرۆڤیش به هه‌مان مه‌سافه و هه‌مان ڕوانین، له ئاین و كتێبه پیرۆزه‌كانی خودا بڕوانێت و، ڕێز و یه‌كسانیی ببێته بنه‌مایه‌ك بۆ ڤیانێكی ئاسووده.بازنه‌ی سێهه‌م: میلان كۆندێرا.له واقیعی كۆمه‌ڵایه‌تی و فه‌رهه‌نگیی ئێمه‌دا، میلان كۆندێرا ئه‌و فیگه‌ره زیندووه‌ی ناو چیرۆك و ڕۆمانه‌كانمان نییه، ئه‌وه‌ی ده‌كرێت میلان كۆندێرا بهێنینه ناو سیاقی حیكایه‌ته‌كانماوه، هوشیارییه‌كی له‌ڕاده‌به‌ده‌ره، له باره‌ی ناسینی كۆندێرا وه‌ك بیرمه‌ند و رۆشنبیرێكی گه‌وره. له وێنه‌یه‌كی دیدا ده‌كرێ كۆندێرا له كۆنه‌ستی ئێمه‌دا نائاماده و ناباو بێت، ناباو به كولتوور و هه‌ست و كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه، بۆیه نووسه‌ر له‌م نۆڤلێته‌دا له‌ڕێی فه‌نتازیاوه توانیویه‌تی كۆندێرا له نامه‌ئلووفه‌وه بكات به مه‌ئلووف، ئه‌مه ئه‌و ته‌كنیكه‌یه له‌ناو نۆڤلێتی حه‌بیبه‌دا نیهاد جامی شوێنێكی تایبه‌تی بۆ میلان كۆندێرا له خه‌یاڵ و هه‌زری ئێمه‌دا بۆ كردووه‌ته‌وه.
بازنه‌ی چواره‌م: گرێی سێكس..سێكس ئه‌و ده‌رهاویشته غه‌ریزه‌ییه‌یه كه مرۆڤی ڕۆژهه‌ڵاتی له ناخه‌وه گیرۆده‌ی بووه و، به زه‌حمه‌ت ده‌توانێ خۆی لێ ده‌رباز بكات، په‌یوه‌ندیی نێوان سێكس و مرۆڤ، په‌یوه‌ندیی به قۆناغی ژیانی كۆمه‌ڵایه‌تی و فه‌رهه‌نگییه‌وه هه‌یه، له‌سه‌ره‌تای باسه‌كه‌مان قسه‌مان له شه‌پۆلی هۆش لای شێرزاد حه‌سه‌ن و ئه‌م نۆڤلێته‌ی نیهاد جامی كرد، لای نیهاد سێكس وه‌ك موماره‌سه‌یه‌كی ئاسایی ژیانی مرۆڤ وێنا ده‌كرێت. كه كه‌شی ژیانی دووهه‌م كاره‌كته‌ری سه‌ره‌كی، خودی گێڕه‌ره‌وه‌یه له دونیا و سه‌رزه‌مینَكی دی، كاره‌كته‌ری سه‌ره‌كی یه‌كه‌م دارایه، كاره‌كته‌ری سه‌ره‌كی دووهه‌م خودی گێڕره‌وه‌یه كه له‌سه‌رزه‌مینێكی دیدا، له‌پاریسدا سه‌رهه‌ڵده‌دات. لای شێرزاد حه‌سه‌ن، له نۆڤلێتی حه‌سار و سه‌گه‌كانی باوكم، پێچه‌وانه‌ی نیهاد، سێكس له هه‌لوومه‌رجێكی ئاژه‌ڵیانه سه‌رهه‌ڵده‌دات، ئه‌م دوو جیاوازیه له باره‌ی سێكس به‌پێی قۆناغ و دونیابینی و دۆخی كۆمه‌ڵایه‌تی و فه‌رهه‌نگیی ڕووده‌ده‌ن، نیهاد له‌م نۆڤڵیته‌دا سێكسی نه‌كردووه به‌گرێیه‌كی ئاڵۆزه، به‌ڵام له‌ڕاستیدا وێنه‌یه‌كی راسته‌قینه‌ی ژیانی ئه‌ویتره له‌ڕێی مه‌جازه‌وه بۆ ئێمه‌ی ده‌یگوازێته‌وه.
دایكه بووم به پیاو..
له‌نێوان دایك و باوكێكی هوشیار و خوێنده‌وار، دارا ده‌ستبه‌رداری قوتابخانه ده‌بێت و، ده‌بێت به چایچی، له‌سایكۆلۆجیای مرۆڤی ڕۆژهه‌ڵاتیدا پیاوه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ماڵه،كه له‌ڕاستیدا له‌م جۆره كۆمه‌ڵگانه‌دا ده‌ره‌وه‌ی مێژووه، نیهاد جامی زۆر به جوانی ده‌ره‌وه‌ی بۆ ئێمه خستووه‌ته‌ڕوو. پێچه‌وانه‌ی ئه‌م دیدگایه بۆ ڕاستكردنه‌وه‌ی خه‌یاڵی نیهاد، كه له‌به‌شی ” په‌راوێزێك بۆ كتێبه‌كه‌ی دایكم ” نووسه‌ر ده‌ڵێ ” ده‌زانم سه‌یره به‌لاتانه‌وه چایچییه‌ك ئاوا قسه ده‌كات، من چیتر چایچییه‌كه‌ی جاران نیم، ئه‌و كتێبخانه‌یه هه‌موو ژیانی گۆڕیم ” كه له‌ڕاستیدا ئه‌وه نه كاری گێڕانه‌وه‌یه، نه كاری ئه‌وه‌یه ئه‌م پاساوه بهێنێته‌وه، ئه‌ركی نیهاد بۆ ڕاستكردنه‌وه‌ی ئه‌م ڕستیه، ده‌بوو به‌پێی پرۆسه‌یه‌كی زه‌مینه‌سازیی و زمانه‌وانیی هه‌ستمان به‌و ئاگایی دارا نه‌كردبایه، ئه‌وه‌ی نیهادی هێنایه سه‌ر ئه‌م گوته‌یه، ڕه‌خنه‌ی به‌شێك له خوێنه‌ران و ڕه‌خنه‌گرانی كورده، له ڕۆماننوسێك له‌و باره‌یه‌وه، بۆیه نه‌دبوو نیهاد به‌و ڕستیه خۆی بخاته نێو هه‌ڵه‌یه‌كی بابه‌تیانه‌وه.هه‌ر له‌سیاقی ئه‌م بابه‌ته، ده‌بوو نیهاد جامی له‌به‌شی ” دایكه بووم به پیاو” به پێی قۆناغی گه‌شه‌كردنی عه‌قڵی و زه‌مه‌نی و زمانه‌وانی گوزارشتی له گوته‌یه بكردبایه.
ئه‌ركی نیهاد بۆ ڕاستكردنه‌وه‌ی ئه‌م ڕستیه، ده‌بوو به‌پێی پرۆسه‌یه‌كی زه‌مینه‌سازیی و زمانه‌وانیی هه‌ستمان به‌و ئاگایی دارا نه‌كردبایه، ئه‌وه‌ی نیهادی هێنایه سه‌ر ئه‌م گوته‌یه، ڕه‌خنه‌ی به‌شێك له خوێنه‌ران و ڕه‌خنه‌گرانی كورده
ونبوونی نووسه‌ر و شانۆكارێك له كۆڵانێكی پاریسدا..
ئه‌م به‌شه‌ی نۆڤلێته‌كه‌ی نیهاد جامی به‌ڕاناوی ئه‌وی نادیار نووسراوه، خه‌ون گۆشه‌یه‌كی گرنگیی ئه‌م به‌شه‌یه، كه له بینینی پۆستكارێكی پاریسه‌وه ده‌ستپێده‌كات، تا ئه‌وه‌ی له فیلمێكی فه‌ره‌نسی، به بینینی ئالان دیلۆن و كاترین دینۆف، ئه‌م خه‌ونه گه‌وه‌ره ده‌بێت. خه‌ون له ژیانی مرۆڤدا بریتییه له‌و حه‌زه‌ی له‌ناو بێده‌نگیی و بێ زمانیدا سه‌رهه‌ڵده‌دات، واتا ئاگایی و هه‌سته‌وه‌ره‌كانی مرۆڤی بیركه‌ره‌وه به‌رده‌وام له‌نێوان ئاڵۆزیی و دڵه‌ڕاوكێدا ده‌بن به دوو به‌شه‌وه، به‌شێك پرۆسه‌ی خه‌ونه‌كه داده‌ڕێژێ، به‌شه‌كه‌ی تر له‌نێوان واقیع و خه‌یاڵ، به ئاراسته‌ی گومڕایدا ده‌یبات. كاره‌كته‌ری سه‌ره‌كی ئه‌م به‌شه، منێكه له‌ناو ئه‌ویترێكی دیار، ئه‌ویترێك له‌ڕێی خه‌ون و ئاگاییه‌وه نه‌خشه‌ی پاریس له یاده‌وه‌ریی خۆیدا ده‌كێشێت، به‌ڵام له‌نێوان ئاڵۆزیی و دڵه‌ڕاوكێدا ئه‌م خه‌ونه ده‌كه‌وێته په‌راوێزی بیركردنه‌وه‌ی منی دیار و ئه‌ویتری نادیاره‌وه. سه‌ره‌تا ئاماژه‌مان به‌وه‌دا، كه ئه‌م به‌شه‌ی نۆڤلێته‌كه‌ی نیهاد جامی، به میتۆدی بونیادگه‌رایی نووسراوه، به‌و مانایه‌ی خه‌ون به‌شێكه له‌و بوونه‌ی له‌یاده‌وه‌ریی مرۆڤ دا له هه‌سته‌وه ده‌بێت به واقیع. په‌ناهه‌ندێك له ئه‌ورپا ده‌گیرسێته‌وه، ژیانی په‌ناهه‌نده‌یی ده‌یباته‌وه سه‌ر خه‌ونی گه‌یشتن به پاریس، به‌ڵام نه‌گه‌یشتن به پاریس هێشتا گرفتێكه ده‌یباته‌وه سه‌ر یاده‌وه‌رییه‌كانی سه‌رده‌می خه‌ون و هه‌رزه‌كاریی، ئه‌وه‌ی له یاده‌وه‌ریی هه‌رزه‌كاریی یا گه‌نجێتیدا بوونیادی نابوو، ئه‌وروپا و ئاڵۆزییه‌كانی ژیان، تووشی شكستی روحی ده‌كات، هه‌موو ماناكانی بوون له‌م نۆڤلێته‌دا ده‌مانبه‌نه‌وه سه‌ر ئالۆزیی سایكۆلۆجیا،كه له‌نێوان مه‌رگ و ژیان و گرفته‌كانی ڕابووردوو، ڕابووردوویه‌ك له كه‌ركوكه‌وه بۆ هه‌ولێر، گۆشه‌یه‌كی تری ژیان ده‌یهاڕێت، به‌واتایه‌كی تر، هێشتا كوردێك نه‌یتوانیوه له ئه‌وروپا بێت، به‌ڵكو به‌رده‌وام ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ر یاده‌وه‌رییه‌كانی، نۆستالیژیا لای تاكی ڕۆژهه‌ڵاتیی كوشتنێكی له‌سه‌رخۆیه،هه‌ر خودی “ونبوونی نووسه‌ر و شانۆكارێك له كۆڵانه‌كانی پاریس” ته‌نانه‌ت له پاریسیش، له ده‌رئه‌نجامی سایكۆلۆجیای ئاڵۆزه‌وه سه‌رهه‌ڵده‌دات.
له‌نێوان تاك ده‌نگیی و منی ئاڵۆز..
ئه‌وه‌ی من لێره‌دا له‌باره‌ی منی ئاڵۆز باسی لێوه ده‌كه‌م، وێنه‌یه‌كی پێچه‌وانه‌ی تیۆره‌كه‌ی فرۆیده، كه گوزارشت له دڵه‌ڕاوكێ ده‌كات، دڵه‌ڕاوكێ له‌نێوان منی ڕابووردوو له‌گه‌ڵ منی ئێستا
به پێی تیۆری ده‌روونشیكاریی فرۆید، ” ئید ، من . ئیگۆ، ئه‌و ” ئه‌وه‌ی لێره‌دا باسی لێوه‌ده‌كه‌م به‌ومانایه نییه نیهاد جامی له‌م نۆڤلێته‌دا كاریگه‌ریی فرۆیدی به‌سه‌ره‌وه‌یه، به‌ڵكو به‌و مانایه‌ی چه‌مكی “منی ئاڵۆز” سستمه نه‌ك به‌شێك بێت له مێشك، لێره‌دا گریمانه‌یی كارا له پرۆسه‌ی تاك ده‌نگیدا ڕۆڵی گرنگیی له نێوان ئید و ئیگۆ هه‌یه، ده‌رئه‌نجام له هه‌ناوی ئه‌م تاك ده‌نگییه‌دا “سوپه‌ر ئیگۆ” منی باڵا، سه‌رهه‌ڵده‌دات، ئه‌وه‌ی فرۆید باسی لێوه ده‌كات، په‌یوه‌ندیی به سێكس و شه‌ڕانگێزیی و زیندوویی ویژدان و ئه‌خلاقه هه‌یه، ئه‌وه‌ی من لێره‌دا له‌باره‌ی منی ئاڵۆز باسی لێوه ده‌كه‌م، وێنه‌یه‌كی پێچه‌وانه‌ی تیۆره‌كه‌ی فرۆیده، كه گوزارشت له دڵه‌ڕاوكێ ده‌كات، دڵه‌ڕاوكێ له‌نێوان منی ڕابووردوو له‌گه‌ڵ منی ئێستا، خه‌می گه‌وره‌ی منی ئێستا گه‌ڕانه‌وه‌ی دایكه بۆ ناو ژیان و، ڕزگاربوون له‌و ئاڵۆزییه، لێره‌دا به‌پێی تیۆری ده‌روونشیكاریی قسه له‌نێوان هه‌ردوو منی رابووردوو، منی ئێستا ده‌كه‌ین، منی ئێستا كار له‌سه‌ر وێنه راستییه‌كه‌ی منی رابووردوو ده‌كات، كه به‌شێكی گرنگی هه‌سته‌وه‌ره‌كانی گێڕه‌ره‌وه‌ی داگیركردووه، كه ده‌یه‌وێ له ڕێی ئه‌و داگیركارییه‌وه، منه‌كه‌ی ئێستا وێنه راستیه‌كه‌ی منی رابووردوو بخاته‌ڕوو، كه هه‌ندێكجار ده‌بێته، ده‌بێته گرفت بۆ سایكۆلۆجیای گێڕه‌وه و، ئاڵۆزكردنی حیكایه‌ت.
ده‌رئه‌نجام ئه‌وه‌ی نیهاد جامی له‌م نۆڤلێته‌دا كاری له‌سه‌ركردووه، گۆشه‌یه‌كی گرنگی روح و سایكۆلۆجیای كوردیه، كه مرۆڤ وه‌ك بوونه‌وه‌ری كۆمه‌ڵگه و كولتوورێكی تایبه‌ت، كه كۆمه‌ڵگ و سایكۆلۆجیای كوردییه، به‌شێكی تری ئه‌م نۆڤلێته كه زۆر گرنگه خه‌می هوشیاریی و مه‌عریفه‌یه لای مرۆڤ، كه گه‌ڕانه‌وه و ئاشتبوونه‌وه‌ی مرۆڤی كوردیه له‌گه‌ڵ كتێب و گه‌ڕانه‌وه بۆ نێو كتێب.
سه‌رچاوه..
شیكردنه‌وه‌ی ده‌ق / رۆلان بارت
وه‌رگێڕانی بۆ عه‌ره‌بی: عه‌بدالكه‌بیر ئه‌لشه‌رقاوی.
چێژی ده‌ق/ رۆلان بارت
وه‌رگێڕانی بۆ عه‌ره‌بی: مونزر عه‌یاشی.
الوجودیه والعدم
توێژینه‌وه له باره‌ی ئه‌نتۆلۆجیای فینۆمینۆلۆجیا
وه‌رگێڕانی بۆ عه‌ره‌بی: عه‌بدالڕه‌حمان به‌ده‌وی.
نۆڤلێتی حه‌بیبه.
نووسینی: نیهاد جامی.
