هه‌لبه‌ستڤانێ پرۆژه‌ى و یێ ئاهه‌نگگێر..
وه‌رگرێ خۆدى رێپرتۆرا ئه‌پستى
ئازاد دارتاش/ نووسەر و ڕەخنەگر/ ئاکرێ
وه‌رگرێ خۆدى باگراوه‌نده‌كێ ئه‌پستى و سه‌رهه‌لى ژانرێن هونه‌رى و ئه‌ده‌بى ب هێسانى دكاریت هه‌لبه‌ستڤانێن ئاهه‌نگگێر یان هه‌لبه‌ستێن ئاهه‌نگ و هه‌لكه‌فتان، ژ هه‌لبه‌ستا خۆدى بهایه‌كێ هونه‌رى جودا بكه‌ت.
ب درێژاهییا دیرۆكێ هه‌لبه‌ستا هه‌لكه‌فت و ئاهه‌نگان به‌رهه‌ڤبوونا خۆ د ژیانا چاندى و ئه‌ده‌بى دا هه‌بوویه، د كۆچك و دیوانێن پادشا و میر و په‌گان و گۆره‌پانێن سیاسى دا..هتد، هه‌لبه‌ستا هه‌نێ بازارێ خۆ یێ گه‌رم هه‌بوویه و پێشبڕكێ د نێڤبه‌را هه‌لبه‌ستڤانان دا هه‌بووینه و هه‌لبه‌ستڤان هاتینه خه‌لاتكرن و پاداشت وه‌رگرتینه، هه‌ر وه‌كو نڤیسكار عه‌لى موتلق خه‌له‌ف دبێژیت: (د ئه‌ده‌بیاتێن یۆنانیشدا هاتیه دیتن، زۆر ژ هه‌لبه‌ستڤانان لدۆر بۆیه‌رێن تایبه‌ت و ب هه‌لكه‌فت و جه‌ژناندا شعرێن خۆ دخویندن نه‌مازه ژبۆى ب ده‌ستڤئینانا خه‌لات و پاداشتان)(1) ، به‌لكو دیارده‌یا هه‌نێ هه‌تا نها ژى یا به‌رده‌وامه ژ قادا چاندى ده‌رنه‌كه‌فتی یه و بازار و جه‌ماوه‌رێ خۆ ژى هه‌یه، نه‌مازه د جڤاكێن پاشكه‌فتى و دائێخستى دا.
كاره‌كێ ئه‌ده‌بى یان یێ هونه‌رى لژێر باندورا بۆیه‌ره‌كێ یان فشاره‌كا ده‌روونى دهێته نڤیسین
هه‌لبه‌ستڤانێ ئاهه‌نگ و هه‌لكه‌فتان پتر ته‌كه‌زێ لسه‌ر په‌سن و شینا و ناڕازیبوون و بێزاربوونێ دكه‌ت، به‌لكو د پرانییا جاران دا لگۆر ڕاسپاردان تێكستا خۆ دنڤیسن، له‌وما زیاده‌ره‌وى و موزایه‌ده دێ تێدا هه‌بن، چونكه هه‌لبه‌ستڤان دێ فشارێ ل خۆ كه‌ت و دبیت ئه‌لیمێنتا ڕاستگۆیێ تێدا یا لاواز بیت، د ئه‌نجامدا ته‌رزێ نڤیسینا وى ژ بازنێ ڤه‌هاندنێ ده‌رناكه‌ڤیت، هه‌لبه‌ت د نڤیسینێن خۆ دا گوه ناده‌نێ كا هه‌تا چ قاس تێپه‌ڕاندن و مه‌عریفه د ده‌قێن وان دا هه‌نه، به‌لكو بئاوایه‌كێ ڕاسته ڕاست و ب زمانه‌كێ كه‌هى و ساده ده‌ربرینێ ژ واقعه‌كێ ده‌ستنیشانكرى دكه‌ن و پتر تێكستێن وانا یێن هه‌ڤبه‌ندن ب هه‌لكه‌فت و بویه‌رێن مه‌زن ڤه، دڤێ جۆرێ شعرێ دا بتنێ به‌سه ئه‌گه‌ر گۆهدێر بزانیت كا ئه‌ڤ تێكسته یان یا دى، لدۆر چ روویدان یان ب چ هه‌لكه‌فت هاتیه دارێژتن، هه‌تا بزانیت دێ هه‌لبه‌ستڤانێ ئاهه‌نگگێر ب چ ستایل گۆتارا خۆ دارێژت و دێ چ بێژیت و چ هه‌لۆێست هه‌بیت و هه‌تا چ په‌یڤ و هه‌ڤۆكان ژى بكارئینیت، و ئه‌گه‌رێن زۆرن كو پێشبینیێن وه‌رگرێ ئاگه‌هدار و هۆشیار ڕاست ده‌ربكه‌ڤن، دیسان دێ كاریت ب هێسانى كلیل و كودێن وێ ڤه‌بكه‌ن و سه‌رهه‌لى پیڤان و ناڤه‌رۆكا وێ بیت.
كاره‌كێ ئه‌ده‌بى یان یێ هونه‌رى لژێر باندورا بۆیه‌ره‌كێ یان فشاره‌كا ده‌روونى دهێته نڤیسین، ئه‌نجامێ شۆك و سه‌رسوڕمانێ، لێ ده‌ما هه‌لبه‌ستڤان وه‌كو میناك خۆ ژ ده‌ستێن بویه‌رێ رزگار نه‌كه‌ت یان ئه‌گه‌ر تێكستا وى یا سینۆردایی بیت ب ستایشكرن و سه‌ره‌خۆشیكرن و پیرۆزباهیكرنێ .. هتد، دێ ل وى چاخى بهایێ خۆ یێ هونه‌رى و ئه‌ستاتیكى و شعرى ژ ده‌ستده‌ت، هه‌لبه‌ستڤانێ پرۆژه‌ى ژى لژێر باندۆرا حاله‌ته‌كێ كو كار ل وژدان و هشێ وى كرى دنڤیسیت، لێ ئه‌و هه‌ر بله‌ز روودانێ دبه‌ته دهوندرى ناخێ خۆ دا، ژ سپاتیومێ گشتى به‌ر ب سپاتیومێ نه‌مازه‌یی خۆڤه دچیت، فشارا بویه‌رێ تێكههلى ئاشۆپا و لێڕامانێن خۆ یێن هزرى و فه‌لسه‌فى دكه‌ت، د ڤه‌گه‌رێ دا باندۆر و تێكهه‌لیێن كاریگه‌رییا فشارا ده‌ره‌كى دتێكستێ دا ناهێته دیتن، به‌لكو بتنێ پاشمایێن وێ دهێنه ڤه‌دیتن ئه‌و ژى ژ ئالیێ وه‌رگرێ هوندرى ڤه، ب وێ چه‌ندێ ژى هه‌لبه‌ستا وى ژ بازنێ ئاهه‌نگ و هه‌لكه‌فتان رزگار دبیت، گه‌له‌ك هه‌لبه‌ستڤانێن مه‌زن لدۆر ته‌ورێن دۆزێن نیشتیمانى و نه‌ته‌وه‌یى و ب هه‌لكه‌فتێن جودا هه‌لبه‌ست نڤیسینه، لێ ب كه‌رسته‌یێن ئه‌پستى و ئالاڤێن شعرى سه‌ره‌ده‌رى لگه‌ل بویه‌رێ كریه و نه‌هێلایه تێكستا وى دائێخستى بمینیت، چه‌ندین جه‌ڤه‌نگێن ئه‌فسانه‌یی و ئایینی و كلتوورى و دیرۆكى د تێكستا خۆ دا ته‌وزیفكرینه و ب ڕامانێن هه‌ڤچه‌رخ باركرینه و بئاوایه‌كێ وه‌ها باندۆرا فاكته‌رێ ده‌ره‌كى دنێڤ سپاتیۆمێ هه‌لبه‌ستێ دا بهێسانى ناهێته ڤه‌دیتن، به‌لكو تێكستێن هه‌مبێزا چه‌ندین ئانكویێن جیاواز دكه‌ت و خوینده‌ڤان لسه‌ر یێك تێگه‌هه‌شتن ڕێكناكه‌ڤن، هه‌لبه‌ستڤانێ فه‌له‌ستینی یێ ناڤدار مه‌حموود ده‌روێش یێكه ژوان داهێنه‌ران ئه‌وێن لسه‌ر كومه‌كا هه‌لكه‌فت و بویه‌ر و دۆزێن مه‌زن نڤیسى یه، لێ ب فۆرم و زمانه‌كێ شعرى یێ بلند، چونكه ئه‌و ل سینۆرێ هه‌لكه‌فتێ ناڕِاوستیت و دزانیت هه‌لبه‌ست كاره‌كێ هونه‌رى/ئه‌ستاتیكى یه، به‌رییا په‌یام و ناڤه‌رۆك بیت، ئه‌و تیڤلێ سه‌رڤه یێ بویه‌ر و هه‌لكه‌فتێ دسمیت و خۆ دا دهێلیته كووراتى یا وان دا، ژبۆى داڕێژتنا چامه‌یا خۆ یا شعرى وه‌كو هوستایه‌كێ شاره‌زا په‌ناى به‌ر ب جه‌ڤه‌نگ و میتافۆر و خواسته‌یان دبه‌ت، ب وانا ده‌ربڕینه‌كا هونه‌رى ژ فشارا روودانێ و هه‌لچوون و تنگژینێن خۆ دكه‌ت، هه‌ر وه‌كو به‌رییا نها مه گۆتى دڤه‌گه‌رێ دا تێكستا هه‌لبه‌ستى لدویر ڤه نه‌بیت چ گرێدان ب هه‌لكه‌فتێ و فاكته‌رێ ده‌ره‌كی ڤه نامینیت، د هه‌لبه‌ستا خۆ یا ژێر تایتلێ ( ل هه‌مبه‌ر په‌نجه‌ركێن دێرین) دا دبێژیت:
چه‌ندین جه‌ڤه‌نگێن ئه‌فسانه‌یی و ئایینی و كلتوورى و دیرۆكى د تێكستا خۆ دا ته‌وزیفكرین
1/ برینا كه‌ڤن
ل بن په‌نجه‌را ل سه‌ر جادێ ڕاوه‌ستایمه
و په‌یكێن په‌ییسكا ب جیهێلاى، پێنگاڤێن من نانیاسیتن
په‌نجه‌ره ژى نانیاسیت
ده‌مێ مێشه‌ك دكه‌فته د ناڤ گه‌ورى یا مندا
هه‌وره‌كێ سپى ژ ده‌ستێ دار قه‌سپێ نیچیر دكه‌م
رۆژ و پێنگاڤێن هۆره‌باى..
د سه‌ر به‌رمایكێن مرۆڤاتییا من ڕا دبۆرن
یێ ڕاوستایمه ل هه‌مبه‌ر په‌نجه‌رێن كه‌ڤنار… (2)
هه‌لبه‌ستا هه‌نێ بۆ (قودس)ێ یا هاتیه نڤیسین، لێ خوینده‌ڤان ب زه‌حمه‌ت هه‌ست پێ دكه‌ت كو یا ب هه‌لكه‌فته‌كێ ( رۆژا جیهانى بۆ قودسێ ) هاتیه نڤیسین، هه‌لبه‌ستڤان ب زمانه‌كێ چر و پر ئاماژه قالا پابه‌ندبوونا خۆ بۆ وی باژێرێ دێرێن دكه‌ت و ئه‌و باژێرێ بوویه یێك ژ ته‌وه‌ر و هێمایێن هه‌رى مه‌زن د دیرۆكا به‌رخودانا گه‌ڵێ فله‌ستینێ دا، هه‌لبه‌ستڤانى خۆ ژ بازنێ هه‌لكه‌فتێ ده‌ربازكری یه و خۆ و تێكست ژ ته‌ڤ جۆرێن په‌سن و تووڕه‌بوونێ ڕزگاركریه، ب زه‌حمه‌ت وه‌رگرێ نێگه‌تیڤ بزانیت كو تێكست یا ب قودسێ و ب وێ هه‌لكه‌فتێ هاتیه گۆتن، لێ وه‌رگرێ هوندرى و خودان ڕێپرتورا ئه‌پستى دێ كاریت ب رێیا ڤه‌كرنا كود و جه‌ڤه‌نگ و نیشانه‌یان سه‌رهه‌لى بونیاتێ وێ یێ ڤه‌شارتى بیت، هه‌ر چه‌نده ناڤ و پێگه‌هێ وى باژێرێ دێرین ب قوورسى باندۆرا خۆ لسه‌ر هش و هه‌ستێن هه‌لبه‌ستڤانى كریه، لێ به‌رهه‌ڤبوونا وى پێگه‌هى و فشارا وێ ناهێته دیتن، به‌لكو بتنێ وه‌كو سێبه‌ره‌ك یا پاگراوه‌نده‌كێ سڤك ل پشت لێرامانێن وى یێن شعرى و مه‌عریفى ده‌ردكه‌ڤیت، تایتلێ هه‌لبه‌ستێ ( ل هه‌مبه‌ر په‌نجه‌ركێن دێرین )، ڕسته‌یه‌كا خه‌ست و چره، وه‌رگرى ل هه‌مبه‌ر دیمه‌نه‌كى دادنێت كو هه‌ژى لێڕامانێ یه، وه‌رگر ژ ڕامانا وێ ناگه‌هیت ئه‌گه‌ر پێزانین لسه‌ر دیرۆكا قودسا كه‌ڤن نه‌بن، نه‌مازه دیرۆك و پیرۆزى و ده‌ستوورێ ته‌لارسازى و په‌نجه‌ركێن وێ، نڤیسكارێ فله‌ستینی مه‌حموود شقیر دبێژیت: ( په‌نجه‌ره‌یێن (قودس)ێ، ده‌رێ هنده‌ك لێڕامانان ڤه‌دكه‌ن و كومه‌كا دیتن و هزر و تێدیتنان د ناخێ مرۆڤى دا دئازرینن،، كو كۆمه‌كا ڕاستى و پارادوكسانه.)(3) په‌نجه‌ره‌یان ئاماژه‌یێن سیمبۆلیك هه‌نه و هه‌لگرێن ڕامانێن دلینى و سۆزداریێ نه، گه‌له‌ك د ئه‌ده‌بێ رۆمانتیكى دا هاتینه ته‌وزیفكرن، وه‌كو هێما و ئامرازه‌كێ هه‌ڤگه‌هشتن و ڤه‌بوونێ لگه‌ل ئه‌وێ دى هاتیه بكارئینان، په‌نجه‌ره هه‌ڤدژێن دابڕان و گۆشه‌گیرییا هه‌بوونگه‌رایی نه، دیسان ده‌ما (په‌یكێن په‌ییسكا ب جیهێلاى) ئاماژه‌یه بۆ ڕوویدانه‌كا دیرۆكى و ناكۆكیێن ل نێڤبه‌را مه‌زهه‌بێن مه‌سیحى لسه‌ر دێرا قیامه‌تێ ل قودسێ، ئه‌و په‌یسكا ب جیهێلایی ئاماژه و نیشانه‌یه ب بۆیه‌ره‌كا دیرۆكى و تێكسته‌كا دى، هه‌لبه‌ستڤانى ب ئامرازێن هه‌ڤگرێدانێ (و) یان ب رێیا ڕاناڤێ ئاخڤتنكه‌ر و راناڤێ نه‌دیار، ته‌ڤنێ تێكستا خۆ موكم كرییه، ته‌كه‌ز لسه‌ر ئامرازێ ڕه‌وانه‌كرنێ كریه و ڕه‌وانه‌كرن ( الأحاله reference)، به‌ربه‌لاڤترین دیارده‌یا زمانه‌ڤانیێ یه دكارێن ئه‌ده‌بى دا و ئه‌و ناهێلن گیانێ تێكستێ خاڤ ببیت، بونیاتێ تێكستێ تێن دده‌ن و ووزه‌یه‌كا زێده ژێرا دبه‌خشیت، بیردانكا وه‌گری دئارینیت و خه‌یالا وى ئه‌كتیڤ دكه‌ت و وى پالدده‌ت كو ب هویرى لێڕامانێ دگیانێ تێكستێ دا بكه‌ت، وى پاڵدده‌ت كو ببیته لێگه‌ره‌كێ جدى و لدویڤ ستراكچه‌رێ ڤه‌شارتى یێ وێ بگه‌هرێت، ب رێیا ته‌كنیكێن هونه‌رى بویه‌ر و هه‌لكه‌فت د ده‌ستێ وى دا بووینه مینا هه‌ڤیره‌كى لبه‌ر ده‌ستێن په‌یكه‌رتاشه‌كێ ژێهاتى كو هه‌ر چ بخوازیت دێ ژێ چێكه‌ت ب ڕامانه‌ك دى هه‌لكه‌فت بوویه گرتى یا هه‌ست و نه‌ستێن وى، بویه‌ر و باندۆر و فشارێن ده‌ره‌كى تێكههلى خیالا خۆیا به‌رهه‌مدار دكه‌ت و ئه‌ڤ چه‌نده ژى مه‌رجه‌كێ گرنگه ژ مه‌رجێن داهێنان و ئافراندنێ، به‌رۆڤاژى ئه‌گه‌ر هه‌لبه‌ستڤانێ ئاهه‌نگگێر لدۆر هه‌لكه‌فتا هه‌نێ (شعره‌ك) نڤیسیبا دا بیته ئیخسیر و گرتى یێ وێ هه‌لكه‌فتێ و تێكستا وى دا یا مشت و پربیت ب درۆشم و ته‌یسووكان، و دا بئاوایه‌كێ پرجۆش و خرۆش ده‌هان جاران ناڤێ قودسێ و فله‌ستینێ ئینیت، وه‌ها ژى دا وه‌كو زیندانییه‌ك دنێڤ بازنێ هه‌لكه‌فتێ دا زڤریت، چونكه دبنه‌ره‌ت دا خۆدى ئه‌و باگراوه‌ند و كه‌رستێن هونه‌رى و هزریێن پێدڤى و خه‌یالا به‌رفره‌ه و شیانێن لێڕامانا شعرى نه‌بوویه كو بكاریت وێنه‌یه‌كێ شعرى و ڕسته‌یێن سه‌رسۆرمانه‌ر دارێژیت و مه ل هه‌مبه‌ر تشته‌كێ نه‌چاڤه‌رێكرى دابنێت.
په‌نجه‌ره‌یان ئاماژه‌یێن سیمبۆلیك هه‌نه و هه‌لگرێن ڕامانێن دلینى و سۆزداریێ نه
وه‌رگرێ خۆدى پاشخانه‌كا ئه‌پستى دێ كاریت هه‌لبه‌ستڤانێن ئاهه‌نگگێر ژ هه‌لبه‌ستڤانێن خۆدى پرۆژه ژێك جودا بكه‌ت، هه‌لبه‌ستڤانێن ب پرۆژه ئه‌وێن دنێڤ تێكست و ڕسته‌یێن خۆ دا هه‌ولدده‌ن دید و نێرین و خویندنێن خۆ یێن مه‌عریفى دنێڤ قه‌روه‌یه‌كا ئه‌ستاتیكیى دا بحه‌لینیت، ناهێلیت تێز و دیدێن وى یێن هزرى بئاوایه‌كێ ئاشكرا دنێڤ ده‌قێ دا به‌رجه‌سته‌ببن، هه‌لبه‌ستڤانێ پرۆژه‌ى و هه‌ر وه‌كو نڤیسكار جه‌مال جاسم ئه‌مین دبێژیت: ( پێدڤى ب ڕه‌نجه‌كا تیۆرى /مه‌عریفی یه كو ته‌مامكارێ ڕه‌نجا وى یا ئه‌ستاتیكى یه)(4) ، ئه‌و داهێنه‌ره ئه‌وێ ب شاره‌زایی سه‌ره‌ده‌ریێ لگه‌ل پێكهاته‌یێن كارێ خۆ دكه‌ت جوانیێ ب نرخ و بهایێن مه‌عریفى دپیتینیت بێى كو یێك لسه‌ر یا دى زاڵ ببیت، ئه‌وێ یێ لپشت كاره‌كێ ئه‌ستاتیكى ڕامانێ ڤه‌دشێریت و تێزێن مه‌عرفى ب ڤه‌گێرانه‌كا هونه‌رى ئاڕاسته‌دكه‌ت و ئه‌ركێ ڤه‌دیتنا ڕامانێ و تێگه‌هشتنێ بۆ وه‌رگرێ پۆزه‌تیڤ دهێلیت و وه‌رگرێ هه‌نێ د گاڤا هه‌نگاڤتن و ڤه‌دیتنێ دا هه‌ست ب چێژێ دكه‌ت.
كارێ شعرى لجه‌م وى دبیته ژێده‌ره‌كێ گرنگ و هه‌ستیار ژ ژێده‌رێن چاندى
هه‌لبه‌ستڤانێ خۆدى پرۆژه مینا هه‌لبه‌ستڤانێ ئاهه‌نگگێر ملكه‌چى چ ستایل و شێوازێن ساده و زاڵ یێن گۆتن و ڤه‌گێرانێ نابیت و لگۆر حه‌ز و پێڤه‌ر و ئاره‌زویێن خه‌لكى نانڤیسیت، گرنگیێ ب چه‌پڵه و جۆش و خرۆشا جه‌ماوه‌رى ناده‌ت، (كو هه‌ر دبنه‌ره‌ت دا ئه‌و جه‌ماوه‌رێ هه‌لبه‌ستێ و ئه‌ده‌بێ بلند و جوان نینه)، یێ خودان پرۆژه نه بتنێ لگۆر حه‌زا جه‌ماوه‌رى نانڤیسیت، به‌لكو به‌رۆڤاژى كار دكه‌ت، ژبۆى كو وه‌رگرى هه‌ڤرویشى سه‌رسۆمان و هه‌نگاڤتنا وه‌رگرتنێ بكه‌ت، كار دكه‌ت كو تێكست هه‌لگرا باره‌كێ ئه‌پستى بیت و ب فورم و ته‌رزه‌كێ جیاواز تێكستا خۆ دنڤیسیت و هه‌ست و نه‌ستێن خوینه‌رى و هه‌تا یێن گوهدێرى ژى دورژینیت، وه‌رگرى سه‌رهه‌لى ئه‌زموونه‌كا تازه بكه‌ت، وه‌ها هه‌لبه‌ستڤان كاره‌كێ رژد دكه‌ت و ڕه‌نجا زۆر دكێشیت هه‌تا پرۆژه‌كتێ خۆ یێ هزرى و تنگژینێن خۆ یێن ده‌روونى و نێرینێن ئه‌ستاتیكى دیێك قه‌واره دا كوم بكه‌ت، وه‌ها ژى كارێ شعرى لجه‌م وى دبیته ژێده‌ره‌كێ گرنگ و هه‌ستیار ژ ژێده‌رێن چاندى.
هه‌لبه‌ستڤانێ خۆدى پرۆژه و بیردانكه‌كا زه‌نگین و پر كه‌رسته‌یێن مه‌عریفى دحاله‌تێ لێڕامانێ دا ب دیده‌كا گۆمانه‌وانى ته‌ماشه‌ى هه‌ر تشته‌كێ هه‌ى دڤێ هه‌بوونێ دا دكه‌ت، دبینیت كو هه‌ر تشت و دیارده‌یه‌ك دڤى گه‌ردونى دا یێن پر كێماسى نه، به‌لكو دنێڤ خۆدى وى داهێنه‌ر و به‌رهه‌مێ وى ژى دا كێماسى هه‌نه، له‌وما هه‌ست ب دوودلى و نه‌سه‌قامگیرییا مه‌عریفى و وژدانى و ده‌روونى دكه‌ت، ب ئه‌ركێ خۆ دبینیت كو پێدڤى یه لسه‌ر وى وه‌كو داهێنه‌ر، ڤالاتى و كێماسیێن هه‌نێ ب ئینتێزه و لێڕامانێن خۆ دابگریت، تا وى ڕاده‌ى یاخى دبیت لسه‌ر خۆدى خۆ و نڤیسینێن خۆ ژى ره‌تدكه‌ته‌ڤه، هه‌روه‌كو هه‌لبه‌ستڤان دلزار حه‌سه‌ن د دپێشگۆتنا دیوانا خۆ یا لژێر تایتڵێ ( من ) دا، وه‌ها هه‌لبه‌ستڤان لدۆرخۆ دپه‌یڤیت و دبێژیت: ( له وشه‌یه‌كى فڕێدراو زیاتر نیم )، هه‌ر وه‌ها لدۆر به‌رهه‌م و نڤیسینێن خۆ دبێژیت: ( نووسین لاى من پرۆسه‌یه‌كى ته‌واو نه‌كراوه، ئه‌وه بۆته هۆیه‌ك، كه منیش دواجار شتێكى ته‌واو نه‌كراوبم، له مندا پارچه‌یه‌كى زۆر هه‌یه، كه فریاى كۆكردنه‌وه‌یان ناكه‌وم، هه‌میشه ترسم هه‌بووه له‌وه‌ى كه ده‌ینووسم، زۆر جاریش نووسین فریام ده‌كه‌وێت و خۆم له نێو ماناكانیدا ونده‌كه‌م)(5) ، وه‌ها هه‌لبه‌ستڤانێ ب پرۆژه تێكههلى جیهانا ئه‌ده‌بیاتان دبیت، ته‌ماشه‌ى هه‌ر تشته‌كى دكه‌ت ب دیده‌كا گۆماناوى، هه‌ر تشته‌ك لجه‌م وى دكه‌ڤیته ژێر مه‌قه‌سا پڕسیارێن قورس، لێڕامانێ دهه‌بوونێ و گه‌ردۆنى و ده‌مى و جهى و سرۆشتى و گیانه‌وه‌ر و گه‌ردوونی دا دكه‌ت، دبینیت چ تشته‌كێ گه‌هى و موته‌كامل نینه، ژوانا ژى خۆدێ وى و ئه‌وێ دى و زمان و چاند و جیهان و گه‌ردوون و جوانى…هتد.
بكارئینانا ئالاڤێن و ته‌كنیكێن شعرى یه مینا ژێبِرن و كۆرتكرنێ و میتافۆر و خواسته و پارادوكس و هه‌ڤتێكستى و لادان و ڤارێبوونا نە
د هه‌لبه‌ستا دا جوانى ته‌ڤاڤ نابیت ئه‌گه‌ر مه‌عریفه ل پشت نه‌بیت، وه‌ك نموونه ئه‌گه‌ر په‌یڤ ژ ڕامانا وێ یا فه‌رهه‌نگى بهێته ڤالاكرن و نه‌هێته داگرتن ب چه‌ند ڕامانێن فره‌ه ڕه‌هه‌ند و قورستر، دێ كریاره‌كا بێ مفا و بنه‌ما بیت، چونكه لپشت وێ ڤالاكرنێ پێدڤى یه مه‌ره‌م هه‌بیت، به‌لكو ئه‌و كوده‌تایا هه‌لبه‌ستڤانێ پرۆژه‌ى لسه‌ر ڕامانێن فه‌رهه‌نگیێن كه‌هى یێن په‌یڤێ دكه‌ت، یان لسه‌ر ته‌رزێ دارَێژتن و ڤه‌گێرانێ دكه‌ت، دخۆدى خۆدا هه‌لوێسته‌كێ مه‌عریفى یه و دابڕانه لگه‌ل كلتووره‌كێ چه‌قبه‌ستى، دخوازیت رێزبه‌ندییا هوشك و یێ ڤالا لابده‌ت و رێزبه‌ندییه‌كا لڤینه‌ر چێبكه‌ت، بگۆتنه‌ك دى وێ كوده‌تایێ هزر و پرۆژه لپشت هه‌نه و هه‌لبه‌ت دێ وه‌رگر هه‌ڤرویشى هه‌نگاڤتنێ بیت و دێ مژداریه‌ك دتێكستا شعرى درۆست بیت، لێ ئه‌و مژدارى یا ئه‌نقه‌ست نینه، ئه‌و ئه‌نجامێ بكارئینانا زمانى ب ئاوایه‌كێ جودا ژ پیڤه‌رێن زاڵ و كه‌هى، ئه‌نجامێ ڕه‌وانبێژییا هه‌لبه‌ستڤانی یه و بكارئینانا ئالاڤێن و ته‌كنیكێن شعرى یه مینا ژێبِرن و كۆرتكرنێ و میتافۆر و خواسته و پارادوكس و هه‌ڤتێكستى و لادان و ڤارێبوونا نه… هتد، دڕسته‌یا شعرى دا … هتد، ئه‌ڤ چه‌نده ژى ژبلى به‌هره و سرۆشى و لێڕامانێ پێدڤى ب ڕه‌نجه‌كا مه‌عریفى و ژێده‌رێن تیۆرى هه‌یه، هه‌لبه‌ست بێى لێڕامانێن ئه‌پستى هه‌ر وه‌كو نڤیسكار جه‌مال جاسم ئه‌مین دبێژیت: (دێ مینا پێگۆتنێن گۆرستانێ بیت).
سه‌ره‌ده‌ریكرنا شاعرى لگه‌ل زمانى تێكهه‌لیه‌كا موكم و دیالیكتى ب پاشخانا وى یا مه‌عریفى و چاندى هه‌یه، ده‌ما هه‌لبه‌ستڤان لدۆر ئه‌زموونا خۆ دپه‌یڤیت یان چامه‌یا خۆ دادرێژیت، زمان ئالاڤێ وى یێ یێكانه یه دپرۆسیسێن ده‌ربڕین و خۆلقاندنێ دا و دوان پرۆسه‌یان دا په‌ناى به‌ر ب ڕێپرتورا خۆ یا ئه‌پستى دبه‌ت، كاره‌كته‌رێن دیرۆكی و چیرۆكێن ئه‌فسانه‌یی و روویدانێن مه‌زن و سیمبۆلێن جودا .. هتد، دهشێ وى دا به‌رهه‌ڤدبن، ژبۆى وان بكه‌ته كه‌رسته و میتافۆر و ده‌مامك.. هتد و دید و نێرینێن خۆ ب زمانه‌كێ سیمبۆلیك و ئاماژه‌یی تێز بكه‌ت وێ ڕێپرتورا مه‌عریفى (الژخیره المعرفیه) ب كاردئینیت و مه‌حاله كارێ ئه‌ده‌بى بێی وى كه‌رسته‌ى گه‌شه‌ى بكه‌ت، ڕێپرتۆرا هه‌نێ فشارێ ل ده‌روونێ داهێنه‌ری دكه‌ت، وه‌ها لێ دكه‌ت كو هه‌رتم دحاله‌تێ دوودلى و ترس و سترێسێ دا بژیت، وى پاڵدده‌ت كو هه‌ر ل ژێده‌رێن نوى و هه‌مه‌جۆر بگه‌هرێت، سه‌رهه‌لى ئه‌زموونێن زمانێن دى ببیت، وى ڕادكێشته بیاڤێن نه‌چاڤه‌رێكرى و ڤه‌كرنێن تازه، رێپرتۆرا ئه‌پستى دگاڤا هه‌لبه‌ستیبوونێ دا پتر ئه‌كتیڤ دبیت و كارتێكرنێ ژ ئاشۆپا هه‌لبه‌ستڤانى دكه‌ت، چونكو خودانێ پاشخانه‌یا مه‌عریفى یا زه‌نگین دچاخێ لێڕامانا شعرى دا دكاریت بئاوایه‌كێ كویرتر سه‌رهه‌لى ورده‌كاریێن روویدانان ببیت و سه‌ده‌م و ئه‌گه‌رێن دیارده‌یان بخوینیت و ئه‌نالیزه بكه‌ت، پتر ژ یێن دى هه‌ست ب دوودلى و یاخیبوونێ دكه‌ت، له‌وما هه‌لبه‌ستڤانێ خۆدى پرۆژه هه‌رتم هه‌ولدده‌ت ب ژێده‌رێن تازه و هه‌مه جۆر پرۆژێ خۆ زه‌نگین بكه‌ت، دبینیت كو بتنێ به‌هره و شیانێن زكماكى تێرا وێ یێكێ ناكه‌ن یێ بلیمه‌ت بیت دكارێ خۆ دا، هه‌تا یێ به‌رده‌وام بیت پێدڤى ب ژێده‌رێن تازه یه و دزانیت كو په‌ره‌پێدانا به‌هرێ مه‌رجێت خۆ هه‌نه و پێدڤى یه به‌هره بهێته ڕاهێنان و تێندان و پێتاندن و پراكتیزه‌كرن، ئه‌و زۆر ژ دیارده‌یا خۆ دووباره‌كرنێ دترسیت و ده‌ربازبوون ژ بازنێ خۆ دووباره‌كرنێ پێدڤى ب ڕه‌نجه‌كا تیۆرى و رۆشنبیرى یه و گشت هه‌لبه‌ستڤانێن ناڤدار بدرێژاهییا دیرۆكێ ئه‌و بووینه، ئه‌وێن به‌هره‌یا خۆ ب زانیاریان تێنداى و ب ژێده‌رێن تازه و جودا ژ یێن زاڵ و به‌ربه‌لاڤ پیتاندى یه، ئه‌وێن یێن گرنگى ب به‌هره‌یا خۆ داى، یێن به‌هره‌یا خۆ ب خویندن و ڕاهێنانێ تیژكرى، ئه‌وێن یێن ستایل و ته‌رزێن نوى دارێژتین و وێنه و جه‌ڤه‌نگێن نوى و فره‌ه ڕه‌هه‌ند خۆلقاندین، له‌وما شیاینه ببنه خۆدان ده‌نگێن نه‌مازه‌یی و لاپه‌ره‌كێ دى د دیرۆكا ئه‌دبیاتان دا ریجیست بكه‌ن.
ژێده‌ر:
1- شعر المناسبات عند الشاعر مهیار الدلیمي/ علی مطلق خلف، بحپ لنیل درجة الدكتوراه من جامعة ال البیت، كلیة الاداب و العلوم الأنسانیة، قسم اللغه العربیة و ادابها/ عام 2017/ 2018، ص 14
2- گولێن خوینێ/ هه‌لبژارده‌یه‌ك ژ هه‌لبه‌ستێن مه‌حموود دروێش/ ل هه‌مبه‌ر په‌نجه‌ركێن دێرین/ وه‌رگێران، د.عارف حیتو، ژ وه‌شانێن ده‌زگه‌هێ پالۆ یێ به‌خش و ڕاگه‌هاندنێ/ ل 167/ چاپا یێكێ سال 2022
3- قالت لنا القدس عن الشبابیك/ محمود شقیر، الحوار المتمدن الأدب و الفن، 29/6/2023
4- الشعر بوصفه معرفة، جمال جاسم أمین/ الأدیب العراقي، مجلة فصلیة تصدر عن الاتحاد العام للأدبا‌ء و كتاب العراق، عدد 36 صیف 2023، ص 53
5- من.. شیعر /دڵزار حه‌سه‌ن، چاپى یه‌كه‌م ، هه‌ولێر 2023 ،ل 6
