د. ئامانج غازی تایبەت بۆ دیاسپۆرا: نەبوونی دامەزراوەی موزیکیی نیشتمانی فەرشی سووری بۆ هەڵپەرست و لێشاوی هاتنی ئافرەتە سەماکارە بیانییەکان ڕاخستووە
ئامادەکردنی غازی حەسەن/ نووسەر / ئەمەریکا
یەکەم: لەبارەی ژیانی هونەری خۆی و لە جیاتی پێشەکی هونەرمەند و ئەکادیمی و ڕەخنەگری مۆسیقا و مامۆستای زنکۆ لە وەڵامی پرسیارەکانی ئێمە لەباریە ژیانی هونەری خۆی لە کورتەیەک لە بارەی ژیانی خۆی دەڵێت:
غازی
٠ 1965 لە ڕواندز لە دایکبووە
٠ 1977 فێری ئامێری عود بووه‌و بووه‌ته ئه‌ندامی تیپی پاشای گه‌وره.
- 1980چووه‌ته په‌یمانگای هونه‌ره جوانه‌كانی شاری موسڵ.
- 1985 به‌پله‌ی یه‌كه‌م له‌سه‌ر هه‌موو به‌شه‌كانی په‌یمانگه ده‌رچووه.
- (30) ئاوازی جۆراوجۆری بۆ هونه‌رمه‌ندانی كوردستان داناوه.
- (9)كۆڕاڵی هونه‌ری موزیك و گۆرانی داناوه.
- (8) شاكاری موزیكی بوَ شانۆگه‌ریه كوردی و عه‌ره‌بی و ئینگلیزیه‌كان داناوه.
- موزیكی بۆ (18) فیلمی كوردی كردووه.
- (8) خولی فێربوونی موزیكی كردۆته‌وه
- 26 كۆڕو سیمیناری هونه‌ری تایبه‌ت به موزیك و گۆرانی سازكردووه.
- موزیكی بۆ تابلۆكانی هونه‌رمه‌ندان (محمد عارف، نامق علی قادر، سردار سنجاوی، رۆسته‌م ئاغاله)داناوه.
- له ده‌سته‌ی دامه‌زرێنه‌رانی:-
- تیپی پاشای گه‌وره له رواندز
- په‌یمانگه‌ی هونه‌ره جوانه‌كانی هه‌ولێر
- ئۆركسترای كوردستان
- گروپی ستران
- خاوه‌نی درێژترین گۆرانی كوردیه كه له كۆڕه‌ه‌وه ملیۆنیه‌كه‌وه ئیلهامی وه‌رگرتووه (كۆچ و باران)
- 1992-2003 مامۆستای به‌شی موزیكی په‌یمانگه‌ی هونه‌ره‌جوانه‌كانی هه‌ولێربووه.
- 2004-2006 به‌ڕێوه‌به‌ری كه‌له‌پووری كورد بووه له وه‌زاره‌تی رۆشنبیری.
- 2007-1008به‌ڕێوه‌به‌ری به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی موزیك بووه له‌وه‌زاره‌تی روَشنبیری.
- 2005 به‌شداری ڤیستڤاڵی موزیكی میللی میلله‌تانی كردووه له ولێتانی (فه‌ره‌نسا، سویسرا، ئه‌ڵمانیا).
- 2008 (پله‌ی یه‌كه‌م)ی له‌سه‌ر ئاستی كۆلێژی هونه‌ره‌جوانه‌كانی زانكۆی سه‌لێحه‌دینی به‌ده‌ست هێناوه.
2009 تا ئێستا مامۆستای به‌شی موزیكی كۆلێژی هونه‌ره‌جوانه‌كانی زانكۆی سه‌ڵاحه‌دینە.
- ئه‌م كتێبانه‌ی به‌چاپ گه‌یاندووه:
- خوێندنه‌وه‌یه‌كی هونه‌ری بۆ موزیكی ئه‌كادیمی و. رۆشنبیری 2005.
- هارموَنیای ده‌نگ و میلۆدی كوردی ده‌زگای موزیك و كه‌له‌پووری كورد 2007
- به‌زم و ره‌زمی مندالێن ئاواز بۆ زارۆكان و. په‌روه‌رده 2008
- ژماره‌ی تایبه‌ت به‌شین و شایی مانگی ئادار ده‌زگای موزیك و كه‌له‌پووری كورد 2007.
5-ئه‌زموون له ئامێزی موزیكدا (ره‌خنه‌و ئه‌زموونی هونه‌ری موزیك)
6- زایەڵەی خه‌ره‌ند (نۆته‌ی چه‌ند شاكارێكی موزیكی ئۆركسترای كوردی
سۆڵفێجی لیریکی و ڕیتمى
ئەم کتێبانەی ئامادەن بۆ چاپکردن
- هارمۆنی (وه‌رگێڕان له عه‌ره‌بیه‌وه نوسینی د. محمد زازا).
2-فه‌رهه‌نگی موزیك (وه‌رگێڕان له عه‌ره‌بیه‌وه دانانی. احمد بیومی).
٣- میتۆدی عود بۆ پێشکەوتووان
٤- خستنەکاری گۆرانی کوردی لە وانەی سۆڵفێج ( نامەی ماستەر)
٥- بەهای جوانناسی موزیک
٦- میتۆدی سۆڵفێجی گشتیی بۆ کۆلێژی هونەر
ساڵی ٢٠١٣ بە پلەی نایاب بڕوانامەی ماستەری لە مۆزیکۆلۆژیدا بە دەستهێناوە
ساڵی ٢٠٢٣ بە پلەی نایاب بڕوانامەی دکتۆرای لە ئەنەڵایزی موزیکی هاوچەرخی کوردی لە زانکۆی سەڵاحەدین لە هەولێر وەرگرتووە.
دووەم: هونەری گۆرانی کوردی لە قەیرانە، ئایا لە قەیرانی نوێبوونەوەیە یان بەگشتی قەیران هەیە؟
وەڵام: هیچ قەیرانێک لە نێو جەستەی کەلەپووری گۆرانی( فۆلکلۆر و میللیی) کوردیدا نییە، قەیرانێکی گەورەی هزری هونەری و مامەڵەکردن لەگەڵ میلۆدی دانراوی کوردیدا هەیە، کە ئاواز دانەر و موزیسیان و گۆرانیبێژ لێی بەرپرسیارن، ئێستا ئێمە لە قۆناغی چەسپاندن و نۆژەنکردنەوە و بووژانەوەی میلۆدی کوردین، بۆیە قۆناغی نوێبوونەوە یا نوێگەرێتی لەنێو گۆرانی کوردی، ئەوە دەبێ بکەوێتە دوای قۆناغی هاوچەرخێتی گۆرانی کوردی، کە ئێستا بە مکوڕییەوە کاری لەسەر دەکەین.
سێیەم: نەتەوەکانی ناوچەکە هونەری کوردیان بردووە و کردویانەتە مولکی خۆیان، ئێمەش ئێستا هەمان هونەری گۆرنی لەوان وەردەگرینەوە و وەکو هونەرێکی نامۆ بە ڕەسانەیەتی لە هونەری مۆسیقای کوردی چاوی لێ دەکەین، ئەمە چۆن لێک دەدەنەوە؟
وەڵام: توركەکان بە پلە یەک بە میتۆد و سیستەمێکی دژایەتیی و ئەنفالکردنی سامانی هونەریی گۆرانی گەلانی تر و گەلی کوردەوە کاریانکردووە. بە بەڵگەی ئەوەی تا ئێستاشی لەگەڵدا بێ هەمان ناوی پلە دەنگیی و ناوی مۆدە ڕۆژهەڵاتییەکان کە هەڵگری ناوی کوردی و ئێرانی و عەرەبین بەکاردەهێنن.
چوارەم: ئایا پێتان وانییە، مێژووی نەتەوە، مێژووی هونەرە بەگشتی و هونەری گۆرانی و مۆسیقایە بەتایبەتی؟
وەڵام: شوناسی میللەتان لە کەلەپوور و کلتووری هونەریی و ڕوناکبیریدا ڕەنگدەداتەوە، بەداخەوە لای ئێمە کار بۆ ئەم بابەتە بە شێوەیەکی سستماتیک نەکراوە، کورد یەکێکە لە دەوڵەمەنترین گەلانی جیهان لە بواری فۆلکلۆر و سامانی هونەریی میللی بەڵام لەو ژێرخانە و گەوهەرە زێڕینەدا دەستەڵاتدارانی وڵات هیچ کارێکی دەستەجەمعی و هاوکاری ڕۆشنبیران و لێکۆلەر و موزیسیانانیان نەکردووە بۆ ئەوەی ئەو سامانە نەتەوەییە بە شێوەیەکی زانستیی کاری پشکنین و ساغکردنەوەی بۆ بکرێ.
پێنجەم: لە کۆندا (شایەر) هەبوو، لە دیوەخانان بۆ دەستکەوت بووایە یان ڕازیکردنی خاوەنی دیوەخان گۆرانی دەگووت، پێتان وایە جیاوازی هەندێک هونەرمەندی ئێستا لەگەڵ شایرەکانی ئەو کات چییە؟
وەڵاـ: فۆڕمە زیندووەکانی چڕینی کوردی لە ( لاوک و حەیران و دەلال و لاڤنج و قەتار و خورشیدی و تا دوا……..) سەرجەمییان لە نێو هەوای میلۆدی ئازاد و فەزای کراوەوە چڕدراون، ئەوان هونەرمەندان خاوەن کەیسێکی نەتەوەیی و ئینتماییەکی گەورەی خاک و نیشتمان بوون، ئەوانەی ئێستا خاوەن باخ و هۆڵی ئاهەنگ و رەسیدێکی گەورەی بانکین، ئەوانە چۆن دەپرژێنە سەر کانیاوی ڕەسەنێتی گۆرانی و موزیک و کوا ئەو بوێرییە هونەرییەیان هەیە توخنی بەرهەمی ڕەسەن و مۆرکی هونەریی ڕەسەن بکەون.
شەشەم: ئایا پێتان وایە دەقی شیعری، وشەی نێو دەقە، گۆرانی نوێی کوری تووشی قەیران نەکردووە، یان باشتر بڵێین نەبوونی دەقی شیعری، بووبێتە هۆکاری قەیران؟
وەڵام: ئاوازدانەری بە سەلیقە گوێ بەدەقی شیعری بڕگەدار نادات، تێکستی گەورە و تژی لە ئەفراندن هەمیشە باڵادەستی خۆی بەسەر ئاواز دانەر جێدەهێڵێ، ئەمڕۆ کۆمەڵێک گۆرانیچڕی لاواز و بێ مۆڕال بۆ تێربوونی هەوای کەسێتی خۆیان ئاوازێک دەدزن و کۆپلە شیعرێکیش بۆ دامرکاندنەوەی شەهوەتەکانییان دەخەنە نێواخنی ئەو ئاوازە هیچە و سۆشیال میدیای بێئاگاش لەگەڵ بوونی هەواداری سەرپێی چەپڵەبارانییان دەکەن و گوێچکەی بێتاوانی ئێمەی پێ کاس دەکەن.
حەوتەم: نەبوونی بیر و فکر و ڕێبازی زانستی و ئەکادیمی لە گەشەپێدانی مۆسیقای کوردی چ کاریگەرییەکی هەیە؟
وەڵام: ئەوە سەنگەکەیە سەنگی مەحەک، لەو گەڕەلاوژێییە کوانێ هەناسەی هزر و مۆرکی ڕەسەن و قەڵەم و نۆتەی ئەکادیمی؟ کێ گوێ بۆ ڕەخنەی بنیادنەر و هاواری تاساوی هونەرمەندانی ئەکادیمی دەگرێ؟
هەشتەم: پێتان وایە هونەرمەندی خودان کەسایەتی و دەنگی تایبەت و ستاسیل تایبەت، ئاساییە لە سەو ئاهەنەگی گۆرانی لەپێناو پەیداکردنی بژێوی ژیان کارێکی هونەریی دەکات، یان هونەر ەلەپێناو ژیان؟
وەڵام: ئازادی هونەرمەند تا ئەو سنوورە بڕ دەکا کە هونەرەکەی لە ئاست چاو و تەماشکردنی جەماوەرەکەی دانەبەزێ ، وتەیەکی جوان هەیە ڕێک لەگەڵ ئەو بابەتە یەکانگیرە کە دەڵێ چ شتێ لەو مرۆڤە چاوەڕێدەکەیت کە هەموو دنیای بردۆتەوە و خۆی دۆراندوە!!!
گۆرانیچڕین لە لایڤ موزیک کارێکی ئاساییە تا ئەو کاتەی کە خودی هونەرمەندەکە لەگەڵ هونەرەکەی لەشەڕ و ململانێی دەروونیدا نەبێت.
نۆیەم: نەبوونی ڕەخنە ولێکۆلینەوە لەزۆر بوارد زیانی پێمان گەیاندووە، ئایا هونەری گۆرانی و مۆسیقاش هەمان کێشەیان هەیە؟
وەڵام: بێگومان لە هونەری گۆرانی موزیکدا ڕەخنە دیالۆگێكی وردبینانه‌یه ده‌گه‌ڵ میلۆدییە بێ ده‌سه‌ڵاته‌كان، پراكتیكی له دایكبوونی شاكارێكی دیكه‌یه له هزر و عه‌قڵی تەپیو و ڕووخاوی به‌رامبه‌ردا، كه‌لامێكه به‌ره‌و ده‌روازه داخراوه‌كانی ژیان ده‌مانبا، بەداخەوە پیاهەڵدان بەو گۆرانیبێژانەی یاخود ئەو موزیسیانانەی کە بوونەتە هۆکاری شێواندنی ستایل و تایبەتمەندییەکان ئامارێکی ترسناکی خستۆتە بەردەم ئەو تونێڵەی کە خۆی تاریکستانێک بووە. لەم ڕووەوە کارەساتێک بەڕێوەیە مەگەر بە نیو سەدەی تر بتوانین شوێنەوارەکەی ڕاماڵین.
یانزدەم: نەبوونی دامەزاوەی هونەری تایبەت بە مۆسیقا و گۆرانی کوردی، دامەزراوەیەک کە دەسەڵاتو توانای دارایی و بەرنامەدار بێت، کاریگەریی لەسەر ڕەوشی هونەرەک دروست کردووە، بۆ نموونە وەزارەتی ڕۆشنبیریی، کۆمەڵە و ڕێکخراوەکان و دامەزاوەکانی دیکە وەکو (دامودەزگای ڕاگەیاندن و سەتەلایات).
وەڵام: نەبوونی دامەزراوەی موزیکیی نیشتمانی فەرشی سووری بۆ هەڵپەرست و لێشاوی هاتنی ئافرەتە سەماکارە بیانییەکان ڕاخستووە و هونەرمەندانی خاوەن هەڵوێستی نیشتمانی و هونەریی دەستەڵاتیی کپکردنی ئەو دەنگە نەشازانەیان نییە بەداخەوە، سۆشیال میدیا و سەتەلایتەکان بە بەرنامەیەکی دارێژراو کار بۆ سڕینەوەی یادگە و یادەوەری هونەرمەندان دەکەن.
سێزدەم: دەنگی رەسەن، یەکسان کراوە بە هونەری کلاسیکی بۆ نموونە (حەسەن زیرەک، باکووری، محەمەد عارفی جەزیری، محمەد شێخۆ… تاد) ئایا لەم سەردەمەد هیچ دەنگێکی ڕەسەن و دەقێکی ڕەسەنی مسیقا نییە؟
وەڵام: زۆرینەی ئەو گۆرانبێژانەی ئێستا لەسەر ستەیج و شانۆ و شوێنەکانی تر دەبینرێن لەسەر سامانی هونەریی لەبن نەهاتووی هونەری گۆرانی کلاسیکی و کۆنباوی کوردی دەژیێن، بەڵام ئەمەیان مانای ئەوە نییە کە دەنگ و ستایلی تایبەت بە ئێستای موزیکی کوردی نەبێت، کۆمەڵێ هونەرمەندی بە ئەزموون و دوور لە چاوی ڕاگەیاندن و کامێراكان بە ئەسپایی هەنگاوی چوست بۆ هاوچەرخێتی و نوێگەری موزیکی کوردی دەنێن.
چواردەم: هونەرەمەند دەبێت لەکوێ بووەستێت و نەبێتە خزمەتکار، بەڵکو دەبێت هونەرمەند بێت و خاوەنی پەیام و کەسایەتی خۆی بێت؟ بۆچی گرنگە هونەرمەند خاوەنی ستایل و دەنگ و توانای خۆی بێت؟.
وەڵام: پێگەی هونەرمەندی خاوەن هەڵوێست وجەماوەری هونەریی لە نێو خودی گەلەکەیەتی، هەر کاتێ ئەو پێگەیە چووە خزمەت بەرژەوەندی تاکە کەس ، حزبێکی سیاسی، بانگەوازێکی گوماناوی، ئەوا پڕۆژەی بە نەتەوەیی هونەر و گۆرانی و موزیک غلۆری زبڵدانی مێژوو دەبێتەوە، ستایل و توانستی هونەریی هونەرمەند شۆرشێکە بۆ خۆی نابێ زەوتبکرێ.
