خۆشەویستی پیرۆز و ناپاک
لە ژیانی فریدا کالۆدا
ڕێڤان جاف/ نووسەر/ هۆڵەندا
کتێبی خۆشەويستی پيرۆز و ناپاک، لە ژيانی فريدا کالۆدا، لە نووسينی کلۆديا شيفەر و وەرگێڕانی شارا ڕەشيد، کتێبێکی تايبەت بە ژياننامەيە.
فریدا کالۆ، ئایکۆنێکی هونەری و ڕۆشەنبیریی ناوازەی مەکسیک و جیهانە، یەکەمین ژنەهونەرمەند بوو بناغەی بۆ هونەری فیمینیستی مەکسیکی دامەزراند و بە توانایەکی بەرزەوە بنەماکانی هونەری ژنانەی داڕشت لە ڕێی ڕواڵەتێکی ناباو و شۆکئامێز، بە دەنگ و ڕەنگێکی پڕ متمانە و لە خۆبوردن و پێداگرییەوە شتێکی نائاسایی و دژە باوی تێدا بەدی دەکرا. هونەرەکەی وەک شێوازێک لە کردار و ڕەفتار و دەروونیدا ڕەنگی دایەوە و توانی بەوپەڕی توانا و ڕاستگۆیی و خۆڕسکانە لەگەڵ فیکری خۆی، بە هێزێکی کۆڵنەدان و یاخی بوون و خۆبوونەوە بەرگری لە ژیان و ئازادی و ئەزموونەکانی خۆی بکات نەک هەر لە تابلۆکانیدا بەڵکوو لە نووسین و بیرەوەریيەکانیدا ڕەنگی دابووەوە، فریدا یەکێکە لەو کەسایەتیيە دەگمەنانەی کاریگەری گەورەیان لەسەر مێژوو و هونەر و ڕۆشەنبیری ئەمەریکی هەبووە.
ئەم شێوەکارە فیمینیستە بەناوبانگەی مێژووی هاوچەرخ بە خۆشحاڵی و بوێریەکی لەبن نەهاتووەوە هاوەڵی کەسە مەینەتدارەکان و هاوسۆزی بارگرانیان بوو، دەرگای یارمەتی بۆ هونەرمەند و کەسایەتیيە سیاسیيە ڕاونراوەکان و شۆڕشگێڕەکان کردۆتەوە و هەروەک (لیۆن ترۆتسکی) شۆڕشگێڕی بەناوبانگی سۆڤیەت.
ڕواڵەت و ژیانی ئەم خاتوونە هونەرمەندە نیشانەیەک بوو لە نیشانەکانی دونیای ڕۆشەنبیری مەکسیکی ڕەسەن کە ناویان نابوو (دایکە زەوی، دایکە نائومێدەکە، ژنە سەرسەختەکە) کە ناوەوەی ئازاردراوە، شوێنەواری برینەکانی فریدا ڕێگەیەکن بۆ گوزارشتکردن لە برینە نادیارەکانی، لە تاریکی و خەمناکی و دڵتەنگییەکانی، گوزارشت کردنە لە ئازارە جەستەیی و سەخڵەتی ژانە سۆزدارییەکانی.
فریدا، مرۆڤێک لە ئامێزی ئازار و مەینەتیيەکان و داڕمانی باری تەندروستی، هەر لە منداڵیيەوە بە هێرشی گەردەلوولێک لە نەخۆشی و تووشبوونی بە ئیفلیجی مناڵان و هەوکردنی ئێسک و شێواوی لە پەیکەرە ئێسک و چەمانەوەی بڕبڕەی پشت، دواتر بووە قوربانی ڕووداوێکی سەختی هاتووچۆ و چارەسەری درێژخایان و نەشتەرگەری یە یەک لە دوا یەکەکانی و دەرمانە ئازارشکێنەکان و ئاڵوودەبوونیان، لەگەڵ ئەم هەموو ترس و وەسوەسە و ئازارەی نەخۆشییەکانیدا هێشتا بە تەواوەتی بەرگری لە دەست نەدا و ژیانی بە چاوێکی شارەزایانە دەبینی، وێرای ئەو هەموو بارگرانيیەی جەستە لاواز و داڕماوەکەی توانیوييەتی پارێزگاری لە دڵتەڕیی و لاوێتی خۆی بکات و هونەری وێنەکێشان بکاتە ئامڕازی دڵدانەوە و دۆزینەوەی دڵنەوایی و چارەسەر بۆ دەرد و نەخۆشییەکانی، توانیوییەتی نووسینەوەی بیرەوەرییەکانی بکاتە ڕێکار و شێوازی ڕزگاربوون لە ئازارە نەبڕاوەکانی، بیکاتە ئامانج و بەڵگەیەکی کۆڵنەدەریی و گیانی داهێنانی زیاتر. غەم و پەژارەی هەموو ئەو ژانانە دەرفەت و توانای هێنانەوەی فریدای بۆ ناو ژیان و سەر تەختی شانۆ، بۆ ناو مۆرەخانە و هۆڵەکانی نمایش بنبڕنەکرد.
فرێدا لە چەندەها هۆڵی نمایش لە لەندەن و پاریس و ئیتالیا…. کە تایبەت کراوە بەو ژنانەی ڕێگەیان کەوتە مێژووەوە و ژیانیان بریتی بوو لە قارەمانێتی و ئیلهام بەخش و هونەر و ئەدەب و بەرگریکردنی مافەکانی مرۆڤ، فرێدايش به سیما ناوازە و جیاوازەکەیەوە یەکێک بوو لەو ناودارانەی کە شوێنی خۆی لە پاڵ چەندەها ئەستێرە و سیاسی ناسراو و دیار، لە پاڵ هونەرمەندە ناودار و بەتواناکاندا کردەوە. فرێدا لە هەموو کایە و بۆنەکاندا بەرزنرخێنراوە، بە ڕادەیەک شۆمەند کراوە هەمیشە لە ڕیزبەندی کەسایەتییە بەرچاو و ناوبەنگەکانی دونیادا ناوهێنراوە.
فرێدا یەکەمین ژن بوو ستایش بکرێت و وێنەکەی بخرێتە سەر پولی پۆستەی تایبەت بە ویلایەتە یەکگرتووەکان و دانانی وێنەکەی لەسەر کاتژمێرە گەورەکەی ناوەندی شار، چ شانازیيەکە لە ڕووخساری ژنێکی نەمرەوە کاتەکان دیاری بکرێت!!! هەتا ئێستايش لە زۆربەی قاڵبسازی و نەخشکاری جلوبەرگەکاندا وێنەی فریدا وەک ئایکۆنێکی درەوشاوەی ژن بەکاردەهێنرێت.
فریدا لە مۆرەخانە جیهانیيەکان و لە فیلمە مەکسیکی و هۆڵیوودییەکان و نمایشە ئەوروپی و ئەمەریکییەکاندا جێی سەرنجی گشت جەماوەر بوو، هەربۆیە ژنە ئەکتەری وەک (مادۆنا و سەلما حایک) ڕکابەرییەکییان دەکرد بۆ بینینی ڕۆڵی فرێدا.
سەبارەت بە مەرگی فریدا لە بەرواری ١٣َ -٧ -١٩٥٤ گومان هەیە: هەندێک دەڵێن خۆی کوشتووە
هەندێکی تر دەڵێن بەهۆی سەختی نەخۆشییەکەی تووشی جەڵتەی مێشک بووە، واتا پاش ئەو هەموو کتێب و فیلم و پێشانگا و بابەتە جیهانیيەی سەبارەت بە فرێدا هەیە کەچی ئەم ئایکۆنە بۆ زۆر کەس هێشتا مەتەڵێکی نهێنگیرە و هەمووان بانگهێشت دەکات چۆنیان بوێت هەڵیبهێنن.
[چیرۆکێکی ئازاراوی لەپاش خۆی جێهێشت، چیرۆکێک گەورەتر لە خودی ژیان.]
