حەبی ئایدیۆلۆژیا
چیرۆک
سەلام عومەر/ نووسەر/ قەڵادزێ
)دوو زللە، یەكیان بناگوێی سوور كردمەوە، ئەویدی منداڵی و گیانی مرۆیی لێسەندمەوە)
یەكەم زللە كە بەبنا گوێم كەوت و رومەتی سوور كردمەوە بەدەستی خاڵم بوو كە پێی گوتم لەگەڵ ئەو حەبخۆرانەت نەبینم، چونكە هێشتا مێرمنداڵی و بەرگەی ئەفیون ناگری جارێ زۆر زووە دەی بڕۆوە ماڵێ.
دووەم زللە كە خوێنی سڕكردم ئی ئەو ئەمنە بوو كە زمانیم نەدەزانی و بەڵام تێگەیشتم كە لەسەر دەسبیحێكی سوور بوو.
ئەم دوو زللە منداڵیان لێ وەرگرتم و هەڵیاندامە نێو لاویەتی، بەجۆرێك سووریان كردمەوە خوێنم قوڵپی دەدا، عەوداڵی خوێندنەوەو شەوگەڕانیانیان كردم، فێری حەبخواردن و وەشاندنی زللەیان كردم، زللە لەوانەی زللەم لێدەدەن، فێرە شەق وەشاندنیان كردم، شەق لەوانەی زمانیان نازانم و تفم لێدەكەن، تف لەوانەش وێنەكانی خۆیان گەورە دەكرد و لە پۆل و بەردەم بارەگاكانیان دادەنا، زللەكان فێرە خواردنی حەبیان كردم تا لەنێو ئایدیۆلۆژیادا یەك رەنگ ببینم و ئەوانیدیم خۆش نەوێن، ئەوەندە نا زۆر زوو گەورەیان كردم، زۆر زۆر زوو فێرە ئەفیونیان كرد.
********
ئەو رۆژەی حەبەكەم خوارد سەرەتا تووشی سەرئێشەیەك بووم نەبێتەوە، هەستم بە گێژ بوون كرد خەیاڵم دەڕۆیشتن و چاوم رەشكەوپێشكەیان دەكرد، كوڵمەكانم سوور ببوونەوەو مێشكم سڕ بوو، دواتر و زۆری نەبرد سەرئێشەو باری گرانی نێو دەروونم نەما، كە دەڕۆیشتم پێیەكانم نەدەكەوتنە سەر زەوی و وامدەزانی دەفڕم، هەندێك جار لە خەون دەچوو خەونێكی خۆش وەك ئەو خەونانەی بە شەوانە دەمدیتن و دەفڕیم، بەسەر شاردا دەسوڕامەوەو بەتاقی تەنێ سەرنجم دەچۆ سەر كچە جوانەكان، خواردنە خۆشەكان، ترسم نەدەما هێرشم دەكردە سەر دوژمنەكان و خۆ ئەگەر حەزیشم لێبا ئەوە دەچوومە پاڵ كچەكان، بەتایبەت ئەوانەی گرنگیان پێدەدام و زۆریش جوان بوون، دەچووم تا بەیانی لە پاڵیان دەخەوتم، ماچمدەكردن و هەڵمدەگڵۆفتن، بۆنی زولفەكانم دەكرد و یەك یەك جلەكانم لێدادەنان دەكەوتمە دنیای خۆمەوە ئەو دنیایەی خەون و خەیاڵی هەموو لاوێكە، دنیایەك پڕپڕ لە جوڵەو رامووسان، خەوێك ئەمنی دەبردە ئەو دنیایەی.
هەستم دەكرد ئیدی لەنێو كۆمەڵێك هاوڕێدا بۆ هەمیشە دەتوانم ئەركەكانم بەجێ بهێنم و هاوكاریان بم لە رزگاركردنی ئەو نیشتمانەی بابم ئەمنی بەوێوە بەستەوە و دەشیگوت بۆیە درووستم كردووی تا لەگەڵ كوڕەكانی دیدا وڵات لە بێگانان پاك كەنەوە، لێتان ناشارمەوە هیچم دەربارەی سیاسەت و ئیدیۆلۆژیا نەدەزانی وەلێ دەمدی هاوڕێیان لەكاتی پشووی نێوان وانەكان هەبوو باسی حەبی سەوزی دەكرد و هەش بوو باسی زەرد و سپی و سوور و ئەورەنگانەی دەكرد، دەیانگوت ئەوانە حەبی ئایدیۆلۆژیان كاریگەری خۆیان هەیە و تا نەیخۆی بوێرو لەخۆ بردوو نابی، منیش كە قسەكانی بابم و ئەوانی دیم بەرگوێ دەكەوتن هەستم بە شەرمەزاری دەكرد، چۆن تا ئێستا لەوجۆرە حەبانەیان نەداومێ؟ وەلێ كە زللەكەی خاڵم بیر دەهاتەوە ترس دایدەگرتم، ئەمما كە ئی ئەمنەكەم بیردەهاتەوە رقم هەڵدەستا.
پێشتر چەند هاوڕێیەكی نزیك باسی رەنگەكانیان بۆ دەكردم بەڵام نەمدەوێرا توخنیان كەوم و هێشتا ئەو قسە قەڵەوانەی ئەوان دەیانكرد من تێنەدەگەیشتم، تا رۆژێك كتێبێكی گەورەیان دامێ و گوتیا بیخوێنەوە، منیش چونكە ئەو برادەرەم باش دەناسی و هەروابێتەوە لە گەڕەكی خۆمان بوو، لێم وەرگرت و بە چەند رۆژێك تەواوم كردو چێژێكی زۆرم لێوەرگرت، لەوێدا هەموو كاراكتەرە بەناو بانگەكان حەبخۆر و شۆڕشگێڕ بوون، ناوبانگیان هەبوو بەتایبەت ئەوانەی مەرگیان خستبووە سەر دەستیان و نیشتمانیان وەك چاویان دەپاراست، هەر لەو كتێبەدا تێگەیشتم دەبێت ببیە حەبخۆر تا ئایدیۆلۆژیا لە خوێنتدا بڵاو ببێتەوە و ئیدی لەوێوە تۆش هەمان رێگە دەگری.
هەر كە كتێبەكەم دایەوە دەستی ئەویش لە لاكۆڵانێك حەبێكی دامێ و هەندێ قسەی بۆ كردم و گوتی: ئەو حەبە بخۆ بزانە چۆنە، منیش هێشتا كاریگەری روداوەكانی نێو رۆمانەكە لە هزرمدا بوو بۆیە بەبێ دوودڵی وەرم گرت و حەبەكەم خوارد، زۆری پێنەچوو رەنگم سوور سوور بۆوە، هەستم بەگەورەیی دەكرد و ئەوەی ترس بێت لە دووژمن و داگیركەران و تفەنگ بەدەستەكانم نەما، زللەكەی خاڵم هەر لەبیر چۆوە، جگە لەوەش كە چوومەوە ماڵێ بابم رووی خۆشتر بوو و بەبێ ئەوەی بەیەك شت بزانن خێزانەكەم رێزیان دەگرتم، دەیانگوت: كوڕەكەمان گەورە بوە و ئێستا هەم كتێبی گەورە دەخوێنێتەوەو هەم هەست بەوە دەكات بۆچی هاتۆتە ئەم دنیایە، ئەوەندەنا، پێشتر دەبوو لەگەڵ بانگی ئێوارە لە ماڵێ بم، كەچی لە دوای خواردنی ئەو حەبەوە ئەگەر بن پشدێنیشم هەڵاوسابا و بەشەوانیش چوبامایە دەرێ قەت نەیاندەگوت بۆ دواكەوتی، جا نازانم لەبەر خواردنی حەبەكە بوو یان گەورە بوونم؟.
كاریگەری حەبەكە هێشتا لەنێو جەستەم بوو كە رۆیشتمەوە نێو هاوڕێیان و سەرنجم دا هەندێك لە برادەران روویان خۆشەو هەندێكی دی مۆڕەم لێدەكەن، هەندێك لێم نزیك دەبنەوە و هەندێكی دیان پشتم تێدەكەن، ئەوانەی لێم نزیك دەبوونەوە زیاتر خۆشم دەویستن و ئەوانەش دوور دەكەوتنەوە رقم لێیان دەبۆوە، تا ئەوكاتەی ئەو هاوڕێیەم دیتەوە كە حەبەكەی دامێ، ئەو كەڕەتەیان بەبێ ئەوەی من پرسیار بكەم ئەو منی بردە ماڵێك چەند كەسێكی دی لێبوون هەندێكیان چەكدار بوون و یەك دووێكیش وەك من لاو، هاوڕێكەم لەكن خۆی داینیشاندم و دەستی بەقسان كرد، هەستم كرد قسەكانی ئەو و ئی نێو كتێبەكەی دایمێ لێك جیان، ئەوەندەنا شتی نوێتری دەگوت كە من لێی تێنەدەگەیشتم، بۆیە بیرم كردەوە كە ئاوا بڕوا لەنێوان رەنگەكاندا بزر دەبم و بەبێ رازیكردنی كەسەكانم سەردەنێمەوە، هاوڕێكەشم كەدیتی خەریكە رەنگم دەگۆڕێ خێرا حەبێكی دی دامێ و ئەویشم ئاودیو كرد، جا گوتم چ دەبێ با ببێ.
هەر كە لە هاوڕێیەكەم جیابوومەوە شۆڕ بومەوە بەرەو ماڵێ كەچی لە رێگا سێ لاوی دەمامكدار هاتنە سەر رێم و هەڕەشەیان لێكردم، منیش چونكە كاریگەری حەبی ئایدیۆلۆژیام لەسەر بوو نەك حەبی نیشتمانی، سینگم لێ بردنە پێش و سوور بوونی خۆم لەسەر رێبازەكەم راگەیاند، كاتێك هەوڵی هێرش كردنیان دا تا لێم دەن، كەچی هەرزوو پەشیمان بوونەوە و دەمامكەكەیان تونتر لە سیمایان وەرپێچا و گەڕانەوە دواوە و بەخێرایی لە كۆڵانەكە لەچاوان بزر بوون، منیش هەستم بەسەركەوتن و لەخۆبایی بوون كرد، كە حەبخواردن تەنیا ماسوولكەكان بەهێز ناكا بەڵكو سیماشت دەگۆڕێ و ترسناكت دەكا، خەڵك لێت دەترسێ وەك ئەو سێ دەمامك دارەی رایانكرد، لەو خەیاڵانەدا بووم سێ لە هاوڕێ نزیكەكانم كە یەكێكیان ئەوە بوو كە حەبەكەی دامێ لە پشتەوە دەستیان لەسەر شانی دانام و گوتیان ئاگاداربە ئێمە هەر بەدواتەوە بووین هەرگیز نایەڵین هیچ كەسێك لە وانەی حەبی رەنگاو رەنگ دەخۆن زیانت پێ بگەیەنن.
رێك لەو كاتەدا حەبەكە هەموو دەمارەكانمی ئەستوور كرد، هەستم كرد ئیدی بەتەنیا نیم و ئەوەتا كۆمەڵیك هاوڕێ، نا شانەیەك، كوڕە رێكخراوێك بەرگریم لێدەكەن، ئیدی لەو رۆژەوە بوومە خاوەنی پاكەتێك حەب، بەتەنێ نەدەگەڕام و جگە لەخۆم حەبم دەدایە چەندین ئەندامی نوێ، كاتێك توشی بچوكترین مەترسی بام لەدەورم كۆدەبوونەوە، خۆ بەهەر كۆڵانێكدا رۆشتبام كۆمەڵ كۆمەڵ قوتابیم دەدیتن بەڵام هەر كۆمەڵەو رەنگێك بوون، پێشتر كە مۆڕەمان لەیەكتری دەكرد ئێستا سڵاو لە یەكتری دەكەین، جا نازانم لە ترسان بوو یان هاوئامانج؟ ئەوەندە چاودێری یەكتریمان دەكرد و دروشمی دژ بەیەكمان لەسەر دیوارەكان دەنووسی، ئاگامان لە دووژمنە سەرەكیەكە نەمابوو، جاران لە یەك شوێنی شار ئاگری نەورۆز دەكرایەوە كەچی ئەو ساڵە هەر رەنگە و لە شوێنێك ئاگری كردەوە، پێشتر لەنێو پۆلەكانی قوتابخانە لە هەرشوێنێك دانیشتبای ئاسایی بوو كەچی دواتر پۆلەكان بوونە سێ ریز و هەر ریزە و رەنگێك بوو، مامۆستاكانیش تووشی حەبخواردن ببوون هەمیشە مامۆستایەك رەنگی سووربا لەو ریزە وانەی دەگوتەوە كە لە رەنگی خۆیەتی، خۆ بۆ رەنگەكانی دیش بەهەمان شێوە، ئەوەندەنا زۆر جاران لەنێو خێزانەكاندا رەنگی جۆراو جۆر هەبوو، دایكی داماو نەیدەزانی خوارنەكە بە چ رەنگێك لێنێ یان چۆن وەكویەك دابەشی كا.
ئەو حەبە رەنگاورەنگانە رژابووە نێو خوێنی هەموو دانیشتوان، بەجۆرێك شیرازەی كۆمەڵگای تێك دابوو نووسەر هەبوو تەنیا بەسەر بەهاری دا دەنووسی هەبوو بەسەر پایزدا و ئەوانی دیش بەسەر گوڵی سوور و زستان و چوزانم دەبوو رەنگی جلوبەرگ و ماڵ و ئەوشتانەش لە حەبەكان بن.
ئیدی سەرتان نەیەشێنم دوای خواردنی چەندین پاكەت حەب و سڕ بوون و سوور بوونەوەم، چەندین تێك گیران لەگەڵ ئەوانی دی و چالاكی جۆراو جۆر، چەندین زللە هاویشتن و وێكەوتن، چەندین وەشاندنی قاپە شلە و تا گەیشتە گوللەش.
وەلێ دوواجار دوای ماندووبوونێكی زۆر تەواوی رەنگەكان خرانە نێو قاپێكی شووشەوەو لەسەر تاشە بەردێكیان دانا، داخۆ ئەم قاپە دەكەوێتە بەر سێرەی دوژمن یان باڵندەیەك بەرە و لوتكەی دەڕفێنێ، داخۆ ئەم قاپە شوشە لە دەستی سەركردەكانمان بەردەبێتەوە و دەشكێ، یان بێبەرامبەر لەسەر مێزی دوژمنی دادەنێن؟
**********
هەر چەند ساڵێك بوو دووژمن هەوڵی قڕكردنی گەلەكەمانی دابوو، هێشتا بۆنی سێو و ژینگەی نیشتمانەكەمان پاك نەبووبوەوە، خەڵكی دەمارەكانی ملیان ئەستوور ببوو و لە دەرفەتێك دەگەڕان تۆڵەی ئەو رۆژانە بكەنەوە كە خەریك بوو نیشتمان بخنكێنن، وێجا رۆژێك لەو رۆژانە كە هاوكات و یادی ئەو رۆژە رەشە بوو پێش ئەوەی لەماڵێ بێمە دەر حەبێكم خوارد و هەستم دەكرد پێم بە زەوی ناكەون و لەو دنیایەیدا جگە لەمن كەسی دی تێدا نییە، خوێنم سڕ و سپێنەی چاوم سوور سوور ببوونەوە، ئەو دەمانچەی لە كۆبوونەوەیەك دابویانمێ لەبن پشتێم ناو رێك چوومە نێو بازاڕ، سەرم بەرز كردەوە ئاسمان بۆڵەبۆڵی بوو، هەورەكان هەندێكیان سپی و هەندێكی دیان رەش خەریكی ئاوێتە بوون بوون، شەماڵ لە رۆژئاواوە دەهات و بایەكی نیمچە ساریش لە خۆرهەڵاتەوە هەڵیكردبوو رێك لەنێوەندی شاردا ئاوێتەی یەكتری بوون، ئەم دیمەنە بەتایبەت رەنگی هەورەكانی ئاسمان و هێزی شەماڵ و با كوێستانیەكان كە لەیەك كاتدا یەكیان دەگرت، لەلایەكەوە مژدەی باران و لەولاشەوە هەڕەشەی كێژەڵوكەیەكی پێبوو، بۆیە هێشتا لە سەیركردنی ئاسماندا بووم كە كاریگەری ئەفیونی حەبەكە مژدەی رووداوێكی خێرای وەك برووسك بەنێو جەستەمدا رەتكرد.
هەنگاوەكان بەرەو نێوەندی بازاڕی كێش كردم لەوێ كە پڕ پڕ بوو لە خەڵك دیتم بە دوو ئەمنان كەوتبوونە سەر كەسێك و لێیان دەدا، لەجیاتی ئەوەی كەسانێك دەستی ئەمنەكان بگرن و ببڕن، كەچی خەڵكەكە هەر بابابوو دووكانی دادەخست و ئەوناوەیان چۆڵ دەكرد، نزیكتر بوومەوە ئەوەی لەبەردەستی ئەمنەكان بوو كوڕەعەجول و سەرشێتەكەی هاوپۆلم بوو ئەمما لەرەنگی من و لەریزی قوتابخانەم نەبوو، نزیكتر بوومەوە چاوی هاوپۆلەكەم كەوتە نێو چاوم، رێك لەو كاتەدا هەم شەرم و غیرەت بەیەكەوە كاری خۆیان كرد، هەم هەورە جەمسەریەكان بەریەك كەوتن و روناكیەك شاری رووناك كردەوە، هاوپۆلەكەم پڕیدایە تفەنگی یەك لە ئەمنەكان و منیش نەمكردە نامەردی دەمانچەكەم دەرهێناو تەواوی یەدەگەكەم لە ئەویدی خاڵی كردەوە، كەهاوپۆلەكەم ئەوەی دی ئەویش سێ مەتر لە ئەمنەكەی دی دوور كەوتەوەو بە ڕێژنەیەك گوللە لە تەنیشت ئەویدی خست، لەو ئان و ساتەدا هەورە جەمسەریەكان ئەوانەی لە رەنگدا جیاواز بوون دیسان گرمەیان هات، سەرەتا بروسكەیەك و دواتر زرمەیەك یەك رێژنە بارانی بەخوڕی بەسەر شاردا رژاند، بارانێك وەك كوندەی سەربەرەوژێر دەهاتە خوارێ، دەیانگوت: ئەو بارانە هێندە بە لێزمە بووە لەماوەی چەند خولەكێكدا ئاو هەستاوە و لاشەی ئەمنەكانی تێكەڵی روبارێكی سەرشێت كردوەو بۆ هەتاهەتایە بزر بوون، هەندێكی دی دەیانگوت: لەوەتەی دنیا دنیایە لافاوی لەم شێوە لەو دەڤەرەی نەهاتووە شەپۆلەكانی شانی لە شانی سوێبانان خشاندووە، بەتەمەنەكان گوتبوویان هەورە رەشەكە هێندە نەوی ببوو خۆی لە زەی دەسوی و هەموو روداوەكانی سەر زەوی شاردەوە.
خۆ ئەم هەواڵە بە كونفەیەكونێك گەیشتبووە تەواوی شارەكان و لەوێ ئەوەندەی ترش و خوێ پێوە كرابوو گوتوویانە لافاوەكە تەنیا ناحەزانی شاری راماڵیوە دەنا زەڕی بۆ یەك روحلەبەر نەبووە.
ئیدی سەرتان نەیەشێنم من و هاوپۆلەكەم ئەوەندەمان پێكرا بەنێو كوچەكانی شاردا كە لافاو پێلی دەدا، راكەین و نەوەستین تا گەیشتینە چۆڵایی، لەوێشەوە بۆنێو حەبخۆرەكان ئەوانەی تەواوی رەنگەكانی چیایان لە قاپێكدا كۆكردبۆوە.
وەلێ ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانی ئێمەی هەرزە و قوتابی بوو هەریەك لەوانەی كەوتنە بەرچاومان هەموان حەبەكانیان لەوگۆڕەی فڕێدا بوو، سەرو قاپێكی شووشەیان بەدەستەوە بوو خەریكی فڕ كردنی رەنگەكان بوون، سەرۆكەكانیشیان خەریكی تەكاندنی تۆز و خۆڵی كۆرەو بوون كە لە سەرو سیمایان نیشتبوو، چاویشیان لە بزنەڕێیەك دەگێڕا بیانباتە دەشتاییەكان و لەوێوە قەدبڕ رانەوەستن تا خۆیان و باغەڵیان بە گڕی بابەگوڕگوڕ گەرم دەكەنەوە، ئیدی ئەوكات سنوورێك بۆ دەسەڵاتی ملهوڕ دادەنێن و تخوبێكیش بۆ رەنگەكان، راناوەستن پشت لەچیا و روو لە شار تا ترازاندنی رەنگەكان و سەرلەنوێ قوتدانەوەی حەب، حەبێكی پڕ پڕ لە ئەفیون كە رەنگدانەوەی نەك لە نێو نیشتمان بەجێ هێشت، بەڵكو ئیجەشی وەك قاپێكی شووشە كردە ئەفیوناو .
