خۆکوشتن وەک پڕۆەیەکى فکریی
ئێرنست هێمینگوای ڕۆماننووسى دیارى ئەمریکیی بۆچی کۆتایی بە ژیانی خۆی هێنا؟
دڵشاد کاوانى
هێمینگوای: مرۆڤ دەتوانرێ لەناو بچێت، بەڵام شکستی پێناهێنرێت.
ئێرنست هێمینگوای، ڕۆماننووسى بەناوبانگى ئەمرکى و نووسەری ڕۆمانی ” بۆ کێ زەنگ لێدەدات ” و ” پیرەمێرد و دەریا “، لە ٢١ی تەمموزی ١٨٩٩، لە ئۆک پارک لە ویلایەتی ئیلینۆیس لەدایکبووە، ١٩٥٤ خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبیاتی پێبەخشراوە. هەم بەهۆی پیاوسالاری چڕ و پڕی نووسینەکەیەوە و هەم بەهۆی ژیانی سەرگەردان و بە شێوەیەکی بەرفراوان بانگەشەی بۆ کرابوو، ناوبانگی دەرکرد. شێوازی نوسراوی پوخت و ڕوون و ئاشکرای ئەو کاریگەرییەکی بەهێزی لەسەر چیرۆکە خەیاڵییە ئەمریکی و بەریتانيیەکان لە سەدەی بیستەمدا هەبوو.
کلارنس ئێدمۆندزى باوکى پزیشک بووە و دایکی ناوى گریس هۆڵە. خێزانەکەیان لە هەشت کەس پێکهات بوو، ئەو دووەم منداڵى خێزانەکەیان بووە.
هێمینگوای لە منداڵیدا فێری مۆسیقا و ماسیگرتن بووە، کە لە ژیانی زۆر حەزی لەم دوو کارە بووە بیکات.
دوای ئەوەی لە ساڵی ١٩١٧ لە قوتابخانەی ئامادەیی ئۆک پارک و ڕیڤەر فۆڕێست دەرچووە، وەک پەیامنێر لە ڕۆژنامەی کانزاس سیتی ستار لە ویلایەتی میزۆری کاری کردووە. ساڵی دواتر لەکاتی شۆفێری ئەمبولانس و خۆبەخشانە بۆ خاچی سوور لە ئیتاڵیا لە جەنگی جیهانی یەکەمدا بەهۆی تەقەی هاوەن بریندار دەبێت و چەند مانگێک دەکەوێتە نەخۆشخانە و چارسەر وەردەگرێـت.
لە ماوەی ساڵانی ١٩٢٠دا، هێمینگوای لە شاری پاریسی پایتەختی فەرەنسا لەگەڵ کۆمەڵێک نووسەر و هونەرمەندی تاراوگە دەژیا، لەوانە ف.سکۆت فیتزجێراڵد، گەرترود شتاین و ئێزرا پاوند.
سەرەتای ئەدەبی هێمینگوای.
لە ساڵی ١٩٢٥، ئێرنست هێمینگوای یەکەم کۆمەڵە کورتە چیرۆکی خۆی لە ئەمریکا بڵاوکردەوە، دواتر یەکەم ڕۆمانی لە ساڵی ١٩٢٦دا بەناوی خۆریش هەڵدێت، کە باس لە کۆمەڵێک پەنابەرى ئەمریکی و بەریتانی دەکات لە ساڵانی ١٩٢٠دا کە لە پاریسەوە گەشت دەکەن بۆ پامپلۆنا، ئیسپانیا بۆ سەیرکردنی شەڕە گامێش.
لە ساڵی ١٩٢٩، هێمینگوای ئەو کاتە ئەوروپای بەجێهێشتبوو و ڕووی لە کی وێست لە فلۆریدا کردبوو، کتێبی (ماڵئاوایی لە چەک) ی بڵاوکردەوە، کە باس لە شۆفێرێکی ئەمبولانسی ئەمریکی دەکات لە بەرەی ئیتالیا لە کاتی جەنگی جیهانی یەکەمدا و پڕۆسەى خۆشەویستییەکەی لەگەڵ پەرستارێکی جوانی ئینگلیزی.
لە ساڵی ١٩٣٢ کتێبی بەناوی مردن لە پاشنیوەڕۆدا بڵاوکردەوە، کە باس لە شەڕی گامێش دەکات لە ئیسپانیا. دواتر لە ساڵی ١٩٣٥دا بەرهەمێکی دیکەی بە ناوی گردە سەوزەکانی ئەفریقا هاتەنووسین، کە باس لە سەفارییەک دەکات کە هێمینگوای لە سەرەتای ساڵانی ١٩٣٠ لە ڕۆژهەڵاتی ئەفریقا ئەنجامیداوە.
لە کۆتاییەکانی ساڵانی ١٩٣٠دا، هێمینگوای گەشتێکی بۆ ئیسپانیا کرد بۆ ئەوەی ڕاپۆرت لەسەر شەڕی ناوخۆی ئەو وڵاتە بدات، هەروەها ماوەیەک لە کوبا بەسەر برد. لە ساڵی ١٩٣٧دا ڕۆمانی Have and Have Not ی بڵاوکردەوە کە باس لە کاپتنی بەلەمێکی ماسیگرتن دەکات کە ناچار بووە کاڵا لە نێوان کی وێست و کوبادا بە قاچاخ بگوازێتەوە.
لە ساڵی ١٩٤٠ فیلمی For Whom the Bell Tolls بۆ یەکەمجار دەرکەوت، کە باس لە گەنجێکی ئەمریکی دەکات کە لەگەڵ کۆمەڵێک گەریلا لە شەڕی ناوخۆی ئیسپانیادا شەڕ دەکات. هێمینگوای لە کاتی جەنگی جیهانی دووەمدا بووە پەیامنێری جەنگ لە ئەوروپا و ڕۆمانی لە ساڵی ١٩٥٠ی ئەودیو ڕووبار و ناو دارەکان بڵاوکردەوه.
دوایین بەرهەمی بەرچاوی ئێرنست هێمینگوای کە بڵاوکرایەوە، ڕۆمانێکی پیرەمێرد و دەریا بوو لە ساڵی ١٩٥٢، ڕۆمانێک بوو دەربارەی ماسیگرێکی بەساڵاچووی کوبا کە ئاماژیەک بوو بۆ ژیان و خەباتی نووسەر.
هێمینگوای بوو بە کەسایەتییەکی بەناوبانگى جیهان و چوار جار هاوسەرگیری کردووە و سەرگەرمیی و ڕاوکردنی لە ماسیگرتندا بە شێوەیەکی بەرفراوان لە ڕۆژنامەکاندا باسکراوە. بەڵام سەرەڕای ناوبانگەکەی، لە دەیەی پێش پیرەمێرد و دەریادا هیچ بەرهەمێکی ئەدەبی گەورەی بە ئەندازەى ئەم کتێبە نووسیوە. ئەم کتێبەى لە ساڵی ١٩٥٣ خەڵاتی پولیتزەری بەدەستهێنا، لە ساڵی ١٩٥٤ش خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبی بەدەستهێنا.
دوای ئەوەی لە ڕووداوی کەوتنەخوارەوەی فڕۆکە لە ئەفریقا لە ساڵی ١٩٥٣ ڕزگاری بوو، هێمینگوای زیاتر تووشی دڵەڕاوکێ و خەمۆکی بوو. لە ٢ی تەمموزی ١٩٦١ لە ماڵەکەی خۆی لە شاری کێتچم لە ویلایەتی ئایداهۆ بە دەمانچەیەک کۆتایی بە ژیانی خۆی هێنا. بەهەمان شێوەش (باوکی لە ساڵی ١٩٢٨ بە خۆکوشتن کۆتایی بە ژیانى خۆى هێناوە)
سێ لە ڕۆمانەکانی هێمینگوای دوای مردنی بڵاوکرانەوە، دوورگەکان لە چەمدا (١٩٧٠)، باخچەی عەدەن (١٩٨٦) و ڕاستی لە ڕووناکی یەکەمدا (١٩٩٩)، هەروەها بیرەوەرییەکانی جەژنێکی جوڵاو (١٩٦٤) کە لەسەر ئەو قۆناغە نووسیویەتی لە ساڵانی ١٩٢٠ لە پاریس بەسەر بردووە.
دەبێت بپرسین بۆچی ئێرنست هێمینگوای کۆتایی بە ژیانی خۆی هێنا؟
نووسەری ئەمریکی ئێرنست هێمینگوای سێ چوار ڕۆمانی یەک لە دوای یەک بڵاوکردبووەوە کە لە هەموو لایەکەوە شکۆمەندیی و سەرکەوتنێکى گەورەى ئەدەبیی بۆ مسۆگەر کردبوو. یەکەمیان: “خۆریش هەڵدێت” (١٩٢٦). ناوبانگێکی بەرفراوانی بەدەستهێنا و یەکێک لە باشترین پڕ فرۆشتترین بەرهەمە ئەدەبییەکان بوو. بە یەکێک لە گەورەترین ڕۆمانە زمانی ئینگلیزییەکانی سەدەی بیستەم دادەنرێت. تێیدا نووسەر بە وردی کەشوهەوای پاریس لە قۆناغی نێوان دوو جەنگی جیهانیدا وێنا دەکات. باسی ئەو نەوە ونبووەمان بۆ دەکات، نەوەی سووتاندن و وێرانکردن، کە لەسەردەمى ترسناکییەکانی جەنگی جیهانی یەکەمدا ژیاون و نەیانتوانی لەبیری بکەن. پاشان لە ساڵی ١٩٢٩دا هێمینگوای دووەم شاکاری خۆی بە ناوی “ماڵئاوایی لە چەک” بڵاوکردەوە. تەنها لە ماوەی چوار مانگدا لە هەشتا هەزار دانە کەمتر نەبوو. پاشان بە خێرایی کرا بە شانۆگەرییەکی شانۆیی، پاشان کرا بە فیلم و ناوبانگێکی بەربڵاو لە هەموو ئاراستەکانەوە بەسەریدا باری و بووە خاوەن پارە و سامانێکى زۆر. سەربارى ئەوەش زۆرترین هەستیارى لە باش نووسیی هەبووە، لە ڕۆژنامەیەکى ئەمریکی، بە ڕۆژنامەنووسێکی ڕاگەیاندووە کە ٣٩ جار دوا لاپەڕەی ڕۆمانەکەی نووسیوە. هەر جارێک کە دەینووسییەوە پێش ئەوەی دواجار بۆ چلەمین جار بەدڵى دەبێت ئەم ڕۆمانە و وەک ژیاننامەیەک وایە. تیایدا باس لە خۆشەویستی و جەنگ و ئەو پەرستارە ئیتاڵییە دەکات کە چارەسەری بۆ کردووە و لە برینێکی سەخت کە لە دەوروبەری میلان لە کاتی جەنگی جیهانی یەکەمدا تووشی بووە. بەڵام کێشەکە لەوەدایە کە بە جۆرێکی جیاواز ئەوەى بە سەختی برینداری کردووە، ئەو خۆشەویستی و سۆزدارییە کە زۆر ئازاری داوە. ئەم برینە دووەم چارەسەری نییە.
لە ساڵی ١٩٤٠ سێیەم شاکاری گەورەی خۆی بە ناوی “زەنگ بۆ کێ لێدەدات؟”، کە باس لە شەڕی ناوخۆی ئیسپانیا دەکات، بڵاوکردەوە. سەرکەوتنی دەستبەجێ و دەنگدانەوەی هەبوو. دوای تەنها ساڵێک لە چاپبوونى یەک ملیۆن دانە فرۆشرا. سەد و پەنجا هەزار دۆلاری وەرگرت بۆ ئەوەی بیکات بە فیلم. ئەمە لەو کاتەدا ژمارەیەکی پێوانەییە. تا ئێستا هیچ نووسەرێکی دیکە، ئەمریکی و نا ئەمریکی، ئەم خەڵاتەی وەرنەگرتووە. ئەو کەسە بوو کە ئەکتەر گاری کوپەر و ئەکتەر ئینگرید بێرگمانی هەڵبژارد بۆ ئەوەی ڕۆڵی پاڵەوان و پاڵەوانی ڕۆمانەکە ببینن.
ساڵی 1952 چوارەمین شاکاری گەورەی خۆی بەناوی “پیرەمێرد و دەریا” بڵاوکردەوە. سەرکەوتنێکی گەورەى بەدەستهێنا. ڕەنگە ئەمە گەورەترین دەستکەوتى هێمینگوای و بووبێت کە هەموو نووسەرانى دونیا خەونى پێوە دەبینن. لە ساڵی ١٩٥٤ هێمینگوای خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبیاتی بەدەستهێنا. بەڵام ئەو خۆی بۆ وەرگرتنى خەڵاتەکە نەچووە ستۆکهۆڵم بەشداری ڤیستیڤأڵەکەى نەکرد. وتارێکی زۆر کورتی بۆ ناردن، کە بەناوی ئەوەوە خوێندرایەوە. لە نێووتارکەیدا کە تێیدا گوتبووی: «ژیانی نووسەر ژیانێکی تاکەکەسی یان تەنیایە. لە چوارچێوەی کەشێکی تەنیایی ڕەها و گۆشەگیری و بێدەنگیدا کاردەکات. ئەگەر نووسەرێکی باش بێت، ئەوا دەبێت هەموو ڕۆژێک ڕووبەڕووی پرسیاری بوونی یان نەبوونی ئەبەدیی بێتەوە. بە واتایەکی تر پرسی مردن و دوای مردن، پرسی نەمری یان لەناوچوونی تەواو، بەردەوام دەبێت لە هێرشکردنە سەری.
بەڵام پرسیارەکە لێرە هەر دەمێنێتەوە: بۆچی نووسەرێک کە سەرکەوتنی ئەدەبی وەها بێوێنەی بەدەستهێنابێت، خۆی دەکوژێت؟ بۆچی دوای بردنەوەی خەڵاتی نۆبڵ و گەیشتن بە لوتکەی ئەدەبیاتی ئەمریکی و جیهانی کۆتایی بە ژیانی خۆی هێنا؟ بۆچی دوای ئەوەی ڕۆمانەکانی فرۆشی سەرسوڕهێنەریان بەدەستهێنا و ملیۆنەها دۆلاری دەستکەوت، کۆتایی بە ژیانی خۆی هێنا؟ بۆچی ئەو کاتەی کە خۆی کوشت: شەست ساڵ بوو، دەیتوانی بیست ساڵی تر، یان تەنانەت بیست و پێنج ساڵی تر ئەگەر تەمەنى کردبووایە بە ئاسوودەیی بژی. ئەمانە جوانترین ساڵەکانی ژیانى بوون، کە دەکاتە ساڵانی خانەنشین بوون، لەگەڵ ئەوەشدا خاوەنى ملیۆنەها دۆلارە بووە.
لە ساڵی ٢٠١١، لە ٢ی تەمموز، پەنجا ساڵ دوای خۆکوشتنەکەی، ڕۆژنامەی نیویۆرک تایمز هەواڵێکی بڵاوکردەوە بۆچى خۆی کوشتووە، نامەیەکی ئارۆن ئێدوارد هۆچنەری هاوڕێی بڵاوکردەوە. پەیامێکە کە ڕۆشنایی نوێ دەخاتە سەر قۆناغەکانی کۆتایی ژیانی ئێرنست هێمینگوای. هاوڕێى نزیکەکەى لەم نامەیەدا دەڵێت: ڕۆژێک هێمینگوای لە حاڵەتێکی گێژاوی وەسف نەکراودا تەلەفۆنی بۆ کردم. پێی گوتم لە ڕووی دەروونی و جەستەییەوە زۆر ماندوو بووە. لێی تێگەیشتم کە لە حاڵەتی ترس و دڵەڕاوکێدایە و پێویستە من ببینێت. یەکسەر چووم چاوم پێی بکەوێت، پاشان ئەو نهێنییە مەترسیدارەی بۆ ئاشکرا کردم کە خەریکی تێکدانی ژیانى بوو. پێی گوتم: تۆ نازانی چیم بەسەر دێت؟ من لە مەترسیدام هاوڕێم. شەو و ڕۆژ لەلای دەزگە هەواڵگرییکانەوە بەدوامدا دەگەڕێن. تەلەفۆنەکەم چاودێری دەکرێت، پۆستەکانم چاودێری دەکرێت، هەموو ژیانم لە ژێر چاودێریدایە. خەریکە شێت بم!
بەڵام کەسانی نزیکەکانى هیچ بەڵگەیەکی کردەیییان بۆ ئەمە هەست پێنەکرد. بۆیە پێیان وابوو کە تووشی پارانۆیا بووە: دەروونی هێڵنجاوی یان خەونی شێتانە. ئەو نووسەرە بەناوبانگە لە وەسوەسەیەکدا نوقم بوو بەو هەستە وەهمییەی کە لەلایەن دەزگای هەواڵگرییەوە بەدوایدا دەگەڕێت. ئەم هۆیە و دەیان هۆی دیکە دەکرێت وەک پڕۆژەیەکى فکریی بۆ خۆ کوشتنى هیمنگواى دیاربکرێت.
