خوێندنەوەیەک بۆ کتێبی:
دەستدرێژیکردنە سەر مێشک: دەروونناسی کۆنترۆڵکردنی بیرکردنەوە، شێواندنی مێشک و شۆردنی مێشک
لە نووسینی د. جوست ئەبراهام ماوریتز مێرلۆ:
شێرزاد مامسانی/ نووسەر/ ئیسرائیل
📔کتێبی (دەستدرێژیکردنە سەر مێشک: دەروونناسی کۆنترۆڵکردنی بیرکردنەوە، شێواندنی دەروون، و شۆردنی مێشک) لە نووسینی د. جوست ئەبراهام ماوریتز مێرلۆ: بەرهەمێکی ئەکادیمی قووڵە کە کاریگەری سیستەمی سیاسی تاکڕەو لەسەر دەروونی مرۆڤ دەکۆڵێتەوە. کتێبەکە بۆ یەکەمجار لە ساڵی 1956 چاپکراوە و بووەتە ئاماژەیەکی گرنگ لە لێکۆڵینەوەی دەروونناسی کۆمەڵایەتی و سیاسیدا.
🔷️بابەتی کتێب
کتێبی (دەستدرێژیکردنە سەر مێشک: دەروونناسی کۆنترۆڵکردنی بیرکردنەوە، شێواندنی مێشک و شۆردنی مێشک)لە نووسینی د. جوست ئەبراهام ماوریتز مێرلۆ: لێکۆڵینەوەیەکی گشتگیرە کە لە ڕێگەی تەکنیکەکانی کۆنترۆڵکردنی بیرکردنەوە مامەڵە لەگەڵ کاریگەریی ڕژێمە تاکڕەوەکان دەکات لەسەر دەروونی مرۆڤ. کتێبەکە باس لەوە دەکات کە چۆن دەسەڵاتە ستەمکارەکان میکانیزمە دەروونی و کۆمەڵایەتیەکان دەقۆزنەوە بۆ ئاراستەکردن و ملکەچکردنی بیرکردنەوەی تاکەکان، کە دەبێتە هۆی شێواندنی ناسنامەی تاک و لەدەستدانی سەربەخۆیی فیکری.
🔷️ کۆنترۆڵی فیکری
مێرلۆ سەرنج دەخاتە سەر چەمکی کۆنترۆڵی فیکری وەک ئامرازێکی سەرەکی کە ڕژێمە تۆتالیتارییەکان بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانیان بەکاریدەهێنن. باس لەوە دەکات کە چۆن تەکنیکەکانی وەک شۆردنی مێشک و دەستکاریکردنی دەروونی بەکاردەهێنرێن بۆ دووبارە داڕشتنی بۆچوون و هەڵوێستی تاکەکان. باس لە ڕۆڵی ترس و فشاری کۆمەڵایەتی دەکات لە بەهێزکردنی ئەم کۆنترۆڵەدا، ڕوونی دەکاتەوە کە چۆن ئەم فشارانە دەتوانن ببنە هۆی قبوڵکردنی بیرۆکە باڵادەستەکان بەبێ بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە.
🔷️شێواندنی دەروون
کتێبەکە باس لە چەمکی شێواندنی عەقڵ دەکات، باس لەوە دەکات کە چۆن فشارە دەروونی و کۆمەڵایەتییەکان کاریگەرییان لەسەر بیرکردنەوە و ڕەفتارکردن هەیە. مێرلۆ نیشان دەدات کە چۆن بەرکەوتنی بەردەوام بە بیرۆکەی باڵادەست دەتوانێت ببێتە هۆی لەدەستدانی توانای بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە و فیکریی، ئەمەش بەشدارە لە بەهێزبوونی ڕژێمە پاوانخوازەکان.
🔷️ شۆردنی مێشک
مێشک شۆردن تەوەری سەرەکی کتێبەکەیە، هەروەک چۆن مێرلۆ ئەو میکانیزمانە ڕوون دەکاتەوە کە ڕژێمە ستەمکارەکان بۆ گۆڕینی بیروباوەڕی تاکەکان بەکاریان دەهێنن. باس لەو شێوازانە دەکات کە بۆ دووبارە داڕشتنی ناسنامەی خودی مرۆڤەکان بەکاردەهێنرێن، کە دەبێتە هۆی لەدەستدانی هەستی خود و سەربەخۆیی. هەروەها کتێبەکە تیشک دەخاتە سەر گرنگی خۆئاگاداری وەک ئامرازێک بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەم پرۆسە دەروونیانە.
🔷️ڕەهەندە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان
شیکارییەکەی مێرلۆ پیرۆ درێژدەبێتەوە بۆ ڕەهەندە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکانی کۆنترۆڵی فیکری، پراکتیزە دەروونییەکان بە دەرئەنجامە سیاسییەکانەوە دەبەستێتەوە. ئەوە نیشان دەدات کە چۆن کۆنترۆڵی بیرکردنەوە دەتوانێت دیموکراسی و ئازادی ڕادەربڕین بشێوێنێت، ئەمەش وا دەکات پاراستنی ناسنامەی مرۆڤ و ئازادی تاک لە بەرامبەر تەحەددیاتی سیاسیدا گرنگتر بێت.
بە گشتی، دەستدرێژی ئەقڵ تێڕوانینێکی قووڵ لە پەیوەندی نێوان دەسەڵات و عەقڵی مرۆڤ پێشکەش دەکات، تیشک دەخاتە سەر ئەوەی کە چۆن ڕژێمە تاکڕەوەکان تەکنیکەکانی کۆنترۆڵکردنی دەروونی بەکاردەهێنن بۆ داڕشتنی ڕەفتار و بیرکردنەوەکان. کتێبەکە گرنگی وشیاری ڕەخنەیی وەک ئامرازێک بۆ بەرەنگاربوونەوەی چەوسانەوەی فیکری و پاراستنی ناسنامەی مرۆڤ نیشان دەدات.
بۆ ئەوانەی دەیانەوێت زیاتر بزانن. لێرەدا زیاتر…
کتێبەکە لێکۆڵینەوەیەکی قووڵە لە کاریگەریی دەسەڵاتە تۆتالیتارییەکان لەسەر دەروونی مرۆڤ. کتێبەکە بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٥٦دا بڵاوکرایەوە، لە قۆناغێکدا کە بە ئاڵۆزییەکانی شەڕی سارد و سەرهەڵدانی ڕژێمە پاوانخوازەکان دیار بوو.
🔴 کۆنتێکستی مێژوویی
جەنگی دووەمی جیهانی
ئەزموونە کەسییەکانی مێرلۆ وەک پەنابەرێکی هۆڵەندی لە ژێر داگیرکاری نازییەکاندا، پاشخانی فیکرییەکەی لە قاڵب دا. وەک پزیشکی دەروونی کاریگەرییەکانی ئەشکەنجەدانی دەروونی و کۆنترۆڵکردنی بیرکردنەوە لەسەر تاکەکان ئەزموون کردووە، ئەمەش وای لێکردووە لێکۆڵینەوە بکات کە چۆن ڕژێمە ستەمکارەکان تەکنیکەکانی مێشک شۆردن بەکاردەهێنن بۆ پێکهێنانی دڵسۆزی نوێ.
🔴جەنگی سارد
لە سەردەمی شەڕی سارددا، پەرەسەندنی بەکارهێنانی تەکنیکەکانی کۆنترۆڵکردنی دەروونی لەلایەن دەوڵەتە تۆتالیتارییەکانەوە ڕوویدا. ئەم قۆناغە ڕەنگدانەوەی نیگەرانییەکی جیهانی بوو سەبارەت بەوەی کە چۆن ڕژێمەکان زانست و دەروونناسییان بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانیان دەقۆزێتەوە. کتێبەکە باس لەم دیاردانە دەکات و شیکاری دەکات کە چۆن فشارە دەروونییەکان دەتوانن ناسنامەی تاک و دەستەجەمعی بشێوێنن.
🟣 چوارچێوەی ڕۆشنبیری
کاریگەری کولتوری باو
هەروەها کتێبەکە ڕەنگدانەوەی کاریگەریی کولتوری باو لەسەر داڕشتنی هۆشیاری کۆمەڵایەتییە. لە سەردەمێکدا کە میدیا بە خێرایی پەرەی سەندبوو، مێرلۆ باسی لەوە کرد کە چۆن دەتوانرێت میدیا وەک ئامرازێک بۆ کۆنترۆڵکردن و دەستکاریکردنی مێشکەکان بەکاربهێنرێت. ئەم چەمکە تا ئەمڕۆش لەگەڵ هاتنی سۆشیال میدیا پەیوەندیدارە.
🟣دەروونناسی و سیاسەت
کتێبەکە لە دەروونناسی سیاسیدا بە ئاماژەیەک دادەنرێت، بەو پێیەی تیۆری دەروونناسی بە پراکتیکی سیاسییەوە دەبەستێتەوە. نیشان دەدات کە چۆن هۆکارە دەروونییەکان دەتوانن کاریگەرییان هەبێت لەسەر ڕەفتارە سیاسییەکان و دروستبوونی ناسنامەی نەتەوەیی.
“دەستدرێژیکردنە سەر عەقڵ” بەرهەمێکی ئەکادیمی بێ کات و وردبینانە لە کاریگەریی ڕژێمە تۆتالیتارییەکان لەسەر عەقڵی مرۆڤ پێشکەش دەکات. تێکەڵکردنی ئەزموونە کەسییەکان لەگەڵ شیکاریی زانستی، ئاماژەیەکی گرنگە بۆ تێگەیشتن لە چۆنیەتی پاراستنی ئازادی فیکری لە بەرامبەر سەرکوتکردندا.
🟣 گرنگی کتێبەکە
ئەم کتێبە بە یەکێک لە بەرهەمە پێشەنگەکان دادەنرێت لە بواری لێکۆڵینەوە لە کاریگەریی دەسەڵاتە پاوانخوازەکان لەسەر دەروونی مرۆڤ. گرنگی کتێبەکە لە چەند لایەنێکی سەرەکیدایە: ١.
1. شیکاری قووڵی کۆنترۆڵی بیرکردنەوە
کتێبەکە شیکارییەکی ورد و هەمەلایەنە بۆ چەمکی کۆنترۆڵکردنی بیرکردنەوە دەخاتە ڕوو، پێداچوونەوە بەو شێوازە دەرونییانە دەکات کە ڕژێمە ستەمکارەکان بۆ ئاراستەکردنی بیرکردنەوەی تاکەکان و ملکەچکردنیان بەکاریان دەهێنن. ئەم شیکارییە بۆ تێگەیشتن لە چۆنیەتی کاریگەری سیستەمی سیاسی لەسەر هۆشیاری تاک و دەستەجەمعی زۆر پێویستە، ئەمەش گرنگی توێژینەوە لە بوارەکانی دەروونناسی کۆمەڵایەتی و سیاسیدا بەرز دەکاتەوە.
2. پەیوەندی بە پراکتیزە مۆدێرنەکانەوە
هەرچەندە ئەم کتێبە لە ناوەڕاستی سەدەی بیستەمدا نووسراوە، بەڵام چەمکەکانی لە سەردەمی مۆدێرندا هێشتا پەیوەندیدارن. لەگەڵ پێشکەوتنە تەکنەلۆژییەکان و سەرهەڵدانی سۆشیال میدیا، کتێبەکە نیشان دەدات کە چۆن دەتوانرێت ئەم ئامرازانە وەک ئامرازێک بۆ کۆنترۆڵکردن و دەستکاریکردنی مێشک بەکاربهێنرێت. ئەم پەیوەندییە ڕەنگدانەوەی گرنگی شیکردنەوەی ڕەخنەگرانەیە بۆ ئەو بیرۆکە و زانیاریانەی کە ڕۆژانە بەرکەوتوو دەبین.
3. بەرزکردنەوەی ئاستی خۆئاگاداری
مێرلۆ تیشک دەخاتە سەر گرنگی خۆئاگاداری وەک ئامرازێک بۆ بەرەنگاربوونەوەی کۆنترۆڵی فیکری. تاکەکان بە تێگەیشتن لەو میکانیزمە دەروونیانەی کە دەبنە هۆی شۆردنی مێشک و شێواندنی ناسنامە، دەتوانن توانای بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە بەرز بکەنەوە و لە ڕووی فیکرییەوە سەربەخۆ بن. ئەمەش بۆ پاراستنی ناسنامەی مرۆڤ و ئازادی تاک لە بەرامبەر ستەمکاریدا زۆر گرنگە.
4. ئاماژەی ئەکادیمی
کتێبەکە ئاماژەیەکی ئەکادیمی گرنگە بۆ توێژەران و ئەوانەی ئارەزووی دەروونناسی و کۆمەڵناسی و سیاسەت دەکەن. تێڕوانینێکی بەنرخ دەدات سەبارەت بە چۆنیەتی کارلێکی تاکەکان لەگەڵ سیستەمی سیاسی و چۆن فشارە دەروونی و کۆمەڵایەتییەکان دەتوانن کاریگەرییان لەسەر ڕەفتارە سیاسییەکان و دروستبوونی شوناسە نەتەوەییەکان هەبێت.
5. بانگەواز بۆ گفتوگۆ و دیالۆگ
کتێبەکە بە پێشکەشکردنی تێڕوانینێکی نوێ بۆ پەیوەندی نێوان دەسەڵات و عەقڵ، بانگهێشتی گفتوگۆ و مشتومڕی بەردەوام دەکات لەسەر چۆنیەتی پاراستنی ئازادی فیکری و ناسنامەی مرۆڤ. مێرلۆ هانی خوێنەران دەدات کە بە شێوەیەکی ڕەخنەگرانە بیربکەنەوە و سەربەخۆ لەگەڵ بیرۆکەکاندا بەشداری بکەن، ئەمەش پەرەپێدانی کولتووری دیموکراسی و ئازادی ڕادەربڕین.
دەستدرێژیکردنە سەر عەقڵ کارێکی ئەکادیمی قووڵ و جوڵاوە کە تیشک دەخاتە سەر ئەو تەحەددایانەی کە تاکەکان لە ژێر دەسەڵاتە تاکڕەوەکاندا ڕووبەڕوویان دەبێتەوە. گرنگییەکەی کات تێدەپەڕێنێت، ئامرازی شیکاری بۆ تێگەیشتن لە چۆنیەتی پاراستنی ناسنامەی مرۆڤ و ئازادی فیکری لە جیهانێکی گۆڕاو و ئاڵۆزدا دابین دەکات.
🟣 پەیوەندی بە سەردەمی مۆدێرن
کتێبەکە بە پەیوەندییەکی زۆر بە سەردەمی مۆدێرن دادەنرێت، بەو پێیەی بیرۆکە و چەمکەکانی لە زۆرێک لە دیاردە کۆمەڵایەتی و سیاسییە هاوچەرخەکاندا دیارە. هەرچەندە کتێبەکە لە ساڵانی ١٩٥٠دا نووسراوە، بەڵام ئەو کۆنتێکستانەی کە باسی دەکات هێشتا ڕەنگدانەوەی ئەو تەحەدایە بەردەوامانەیە کە ڕووبەڕووی تاک و کۆمەڵگا دەبێتەوە لە جیهانی ئەمڕۆدا.
1. کاریگەری میدیا
لە سەردەمی زانیاری دیجیتاڵی و سۆشیال میدیادا تەکنیکەکانی کۆنترۆڵکردنی بیرکردنەوە ئاڵۆزتر و کاریگەرتر بوون. کتێبەکە نیشان دەدات کە چۆن دەتوانرێت میدیا وەک ئامرازێک بۆ دەستکاریکردنی دەروون و ئاراستەکردنی بیرۆکەکان بەکاربهێنرێت. ئەمڕۆ جەماوەر بەرەوڕووی لێشاوی بەردەوامی زانیارییە، ئەمەش مەترسی شۆردنی مێشک و کاریگەری لەسەر بیروڕای گشتی زیاتر دەکات. تێگەیشتن لەم داینامیکیانە لە چوارچێوەی هەواڵی ساختە و زانیاری هەڵەدا گرنگە کە دەتوانێت ببێتە هۆی تێڕوانینێکی درۆینە بۆ واقیع.
2. سەرکوتی سیاسی
چەمکەکانی کۆنترۆڵکردنی بیرکردنەوە و شێواندنی ناسنامە لە زۆرێک لە سیستەمە سیاسییە هاوچەرخەکاندا دیارە کە هەوڵی سەرکوتکردنی ناکۆکی و ئاراستەکردنی ڕای گشتی دەدەن. کتێبەکە ئاماژە بەوە دەکات کە چۆن ڕژێمە تاکڕەوەکان شێوازەکانی وەک سانسۆر و زانیاری ناڕاست بۆ دەستەبەرکردنی دەسەڵاتەکانیان بەکاردەهێنن. ئەم دیاردانە هێشتا لە زۆرێک لە وڵاتانی جیهاندا بوونیان هەیە، ئەمەش وایکردووە لێکۆڵینەوەکەی مێرلۆ بە تایبەتی گرنگ بێت بۆ تێگەیشتن لە چۆنیەتی بەرەنگاربوونەوەی ئەم ڕژێمانە.
3. پێشخستنی بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە
لە ژێر ڕۆشنایی تەحەددیاتی هاوچەرخی پەیوەست بە شوناس و کۆنترۆڵی فیکرییەوە، کتێبەکە تیشک دەخاتە سەر گرنگی بیرکردنەوەی ڕەخنەیی وەک ئامرازێک بۆ بەرەنگاربوونەوەی کاریگەرییە نەرێنییەکان. مێرلۆ هانی تاکەکان دەدات بۆ پەرەپێدانی خۆئاگاداری کە وایان لێدەکات جیاوازی بکەن لە نێوان زانیاری ڕاست و درۆ، کە ئەمەش لە سەردەمی زیادبوونی فشارە کۆمەڵایەتی و دەروونییەکان زۆر گرنگە.
4. ناسنامە و سەربەخۆیی
هەروەها کتێبەکە باس لە تەوەری ناسنامە و سەربەخۆیی دەکات، کە بابەتێکە لە سەردەمی مۆدێرندا پەیوەندییەکی زۆری هەیە، چونکە تاکەکان لە جیهانێکی هەمەچەشن و ئاڵۆزدا ڕووبەڕووی ئاستەنگەکانی پەیوەست بە ناسنامەی کولتووری و سیاسی دەبنەوە. کتێبەکە نیشان دەدات کە چۆن ڕژێمە ستەمکارەکان دەتوانن ئەم تەحەددایانە بقۆزنەوە بۆ هەڵوەشاندنەوەی ناسنامە بەکۆمەڵەکان و پەروەردەکردنی دابەشکاری کۆمەڵایەتی.
بە گشتی، پەیوەندییەکانی کتێبی دەستدرێژیکردنە سەر عەقڵ بە سەردەمی مۆدێرن، ئەوە نیشان دەدات کە چۆن ئەو بیرۆکە و چەمکانەی کە مێرلۆ خستووەتەڕوو، هێشتا ڕەنگدانەوەی واقیعێکی هاوچەرخن کە بە زیادبوونی ئاڵۆزی و تەحەددیاتەکان دیاری کراوە. تێگەیشتن لەم داینامیکیانە یارمەتی تاک و کۆمەڵگا دەدات بۆ بەرزکردنەوەی ئازادیی فیکری خۆیان و پاراستنی ناسنامەی مرۆیی خۆیان لە بەرامبەر فشارە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان.
🟣کۆتایی
دەستدرێژیکردنە سەر عەقڵ بەرهەمێکی ئەکادیمی گرنگە کە کات تێدەپەڕێنێت و شیکارییەکی قووڵی پەیوەندی نێوان دەسەڵات و عەقڵی مرۆڤ پێشکەش دەکات. مێرلۆ بە لێکۆڵینەوە لە تەکنیکەکانی کۆنترۆڵکردن و دەستکاریکردنی دەروونی، بەشداری دەکات لە تێگەیشتنێکی قووڵتر لە چۆنیەتی پاراستنی ناسنامەی مرۆڤ و ئازادی فیکری لە بەرامبەر تەحەددای سیاسی و کۆمەڵایەتیدا.
** دەربارەی جوست ئەبراهام ماوریتس میرلو: پزیشکی دەروونی و نووسەری هۆڵەندییە، لە ٢٤ی ١ی ١٩٠٣ لە لاهای هۆڵەندا لەدایک بووە. ناوبراو بە کارەکانی لە بوارەکانی دەروونناسی کۆمەڵایەتی و سیاسیدا ناسراوە، بەتایبەتی لە شیکردنەوەی کاریگەریی دەسەڵاتە پاوانخوازەکان لەسەر دەروونی مرۆڤ.
🔸️منداڵی و گەنجی
مێرلۆ لە ژینگەیەکی ئەکادیمیدا گەورە بووە، بەو پێیەی باوکی پرۆفیسۆری فەلسەفە بووە. هەر لە منداڵییەوە لە ژێر کاریگەری بیرۆکەی فەلسەفی و دەروونناسیدا بووە، کە یارمەتیدەر بووە لە داڕشتنی دیدگای بۆ مرۆڤ و پەیوەندییەکەی لەگەڵ دەسەڵاتدا. لە تەمەنی گەنجیدا شایەتحاڵی ڕووداوە مێژووییە گەورەکانی وەک جەنگی جیهانی یەکەم و دووەم بووە، کە کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر بیرکردنەوەی هەبووە.
🔸️پەروەردە
مێرلۆ لە زانکۆی ئەمستردام پزیشکی و دەروونناسی خوێندووە و لەوێ بڕوانامەی دکتۆرای وەرگرتووە. لە ماوەی خوێندنیدا حەزی لە پرسەکانی ناسنامە و کۆنترۆڵی دەروونی بوو، ئەمەش وای لێکرد لێکۆڵینەوە بکات کە سیستەمی سیاسی چۆن کاریگەری لەسەر تاکەکان هەیە.
🔸️ژیانی کارکردن
مێرلۆ وەک پزیشکی دەروونی لە نەخۆشخانە جۆراوجۆرەکاندا کاری کردووە، دواتر وەک مامۆستای زانکۆ دامەزرا. ئەو بە پێشکەشکردنی وتار لەسەر دەروونناسی سیاسی و کاریگەریی ستەم لەسەر ناسنامەی مرۆڤ ناسرابوو. هەروەها وەک ڕاوێژکاری دەروونی بۆ زۆرێک لە دامەزراوە حکومی و ناحکومییەکان کاری کردووە.
🔸️گرنگترین بەرهەمەکانی
لە دیارترین بەرهەمەکانیدا کتێبی “دەستدرێژیکردنە سەر عەقڵ” هەیە، هەروەها مێرلۆ چەندین بابەت و توێژینەوەی لەسەر بابەتەکانی پەیوەست بە دەروونناسی کۆمەڵایەتی و کاریگەریی دەسەڵات نووسیوە.
جۆست مێرلۆ لە ساڵی ١٩٧٥ کۆچی دوایی کرد و میراتێکی گرنگی ئەکادیمی بەجێهێشت کە تا ئێستاش کاریگەری لەسەر توێژینەوە دەروونی و کۆمەڵایەتییەکان هەیە. کارەکانی بە ئاماژەیەکی بنەڕەتی بۆ تێگەیشتن لە پەیوەندی نێوان دەسەڵات و عەقڵی مرۆڤ دادەنرێت، کە ڕەنگدانەوەی گرنگی خۆئاگابوون و بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان.
